Τεχνητή νοημοσύνη στη «μάχη» κατά του θρησκευτικού φανατισμού

Διεθνής ομάδα ερευνητών ανέπτυξε ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης ικανό να μιμηθεί την ανθρώπινη «τάση» προς τη θρησκεία/θρησκευτικότητα, επιδιώκοντας να ρίξει φως - και ενδεχομένως να βοηθήσει στην αντιμετώπιση - του φαινομένου του θρησκευτικού φανατισμού και της βίας που προκύπτει από αυτόν.

Η έρευνα δημοσιεύτηκε στο The Journal for Artificial Societies and Social Stimulation, και, σύμφωνα με ανακοίνωση του Oxford University, που συμμετείχε σε αυτήν, είναι μία από τις πρώτες που δημοσιεύονται και χρησιμοποιούν ψυχολογικά ρεαλιστική τεχνητή νοημοσύνη (και όχι machine learning).

Στο πλαίσιό της συνδυάστηκαν μοντέλα υπολογιστών και γνωστική ψυχολογία για τη δημιουργία ενός συστήματος ικανού να μιμείται την ανθρώπινη συμπεριφορά ως προς τη θρησκευτικότητα, ανοίγοντας τον δρόμο για καλύτερη κατανόηση των συνθηκών, καταλυτών και μοτίβων θρησκευτικής βίας.

Το ερώτημα γύρω από το οποίο κινείται η έρευνα είναι αν οι άνθρωποι είναι φύσει βίαιοι ή αν παράγοντες όπως η θρησκεία προκαλούν ξενοφοβικές τάσεις και εντάσεις μεταξύ διαφορετικών ομάδων, που μπορεί (ή όχι) να εξελιχθούν σε βία.

Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, οι άνθρωποι από φύση τους είναι φιλειρηνικοί και σε συνθήκες κρίσης, όπως πχ φυσικές καταστροφές, τείνουν να συνεργάζονται και να δείχνουν αλληλεγγύη.

Ωστόσο, μπορούν να οδηγηθούν στη βία σε ευρύτερα πλαίσια παραγόντων, ειδικά όταν βρίσκονται απέναντι σε άτομα που είναι κατά των βασικών πεποιθήσεων μέσω των οποίων ορίζεται η ταυτότητά τους.

Στην έρευνα, που πραγματοποιήθηκε από ερευνητές πολλών πανεπιστημίων και ερευνητικών ιδρυμάτων (Oxford University, Boston University, University of Agder- Νορβηγία κ.ά.), δίνεται έμφαση στις συνθήκες που επέφεραν δύο συγκεκριμένες περιόδους ξενοφοβικών κοινωνικών εντάσεων, που οδήγησαν σε ακραία βία.

Όπως λέει ο Τζάστιν Λέιν, ένας εκ των ερευνητών, που ηγήθηκε του σχεδιασμού του μοντέλου που χρησιμοποιήθηκε και της συλλογής δεδομένων, «η θρησκευτική βία δεν είναι η φυσική μας συμπεριφορά - για την ακρίβεια, είναι μάλλον σπάνια στην ιστορία μας».

Η έρευνα επικεντρώθηκε σε δύο περιόδους: Η πρώτη είναι γνωστή ως «Northern Ireland Troubles» και θεωρείται ως μία από τις πιο βίαιες περιόδους της ιρλανδικής ιστορίας (διάρκειας 30 ετών - τέλη δεκαετίας του 1960 με 1998 - με περίπου 3.500 νεκρούς και 47.000 τραυματίες) και η δεύτερη είναι η εξέγερση του Γκουζαράτ στην Ινδία το 2002, μεταξύ Ινδουϊστών και μουσουλμάνων.

Ωστόσο, θεωρείται πως τα συμπεράσματα μπορούν να εφαρμοστούν σε κάθε περίπτωση θρησκευτικής βίας, ειδικά σε περιπτώσεις ριζοσπαστικού Ισλάμ, όπου η εθνική ταυτότητα έρχεται σε αντίθεση με τη θρησκεία των πολιτών.

Ως προς τη χρήση ρεαλιστικής ψυχολογικά τεχνητής νοημοσύνης, ο Λέιν υπογράμμισε πως «η μελέτη μας χρησιμοποιεί κάτι που αποκαλείται multi-agent AI, για τη δημιουργία ενός ψυχολογικά ρεαλιστικού μοντέλου ανθρώπου, για παράδειγμα πώς σκέφτονται, και πώς ταυτίζονται με ομάδες;».

Με αυτόν τον τρόπο, μελετήθηκε ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι επεξεργάζονται πληροφορίες που έρχονται σε αντίθεση με τις προσωπικές τους εμπειρίες, δημιουργώντας ένα εικονικό περιβάλλον όπου «κατοικούσαν» μεγάλοι αριθμοί μοντέλων ανθρώπων, με διαφορετικές μεταβλητές (ηλικία, εθνικότητα κ.ά).

Η έρευνα έδειξε πως οι πιο κοινές συνθήκες που οδηγούν σε ξενοφοβικές εντάσεις λαμβάνουν χώρα όταν κοινωνικοί κίνδυνοι (όπως παρείσακτοι που αρνούνται τις βασικές πεποιθήσεις και αξίες της ομάδας) γίνονται τόσο πιεστικοί, που δεν είναι πια δυνατή η ανοχή απέναντι σε αυτές:

Όταν οι βασικές αξίες αμφισβητούνται ή όταν θεωρείται πως τίθεται εν αμφιβόλω η δέσμευση στις δικές τους αξίες, τότε προκύπτουν εντάσεις.

Ωστόσο, οι εντάσεις αυτές οδήγησαν σε βία μόνο στο 20% των σεναρίων - σε όλα εκ των οποίων καταλύτης ήταν είτε άτομα εκτός της ομάδας, είτε εντός, που ήταν σε αντίθεση με τις βασικές αξίες και την ταυτότητα της ομάδας.

Επίσης, κάποιες θρησκείες έχουν την τάση να ενθαρρύνουν ακραίες επιδείξεις αφοσίωσης στην πίστη, που μπορεί να οδηγήσει σε βία απέναντι σε άλλες ομάδες ή σε άτομα που έχουν αποστραφεί την πίστη.

Όπως εκτιμούν οι ερευνητές, η χρήση τέτοιων μοντέλων για την κατανόηση των βασικών αιτίων της θρησκευτικής βίας επιτρέπει τον περιορισμό και τη μείωση των συγκρούσεων αυτών ή την αύξησή τους.

Ωστόσο, τα μοντέλα αυτά θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και ως εργαλεία για πιο σταθερές κοινωνίες, και για καλύτερη ενσωμάτωση νέων ομάδων σε αυτές.