Πότε και γιατί δόθηκαν τα πρώτα φιλιά;

Στην υπέροχη Ίνγκριντ Μπέργκμαν αποδίδεται η ατάκα  «ένα φιλί είναι ένα υπέροχο κόλπο που σχεδιάστηκε από τη φύση για να σταματήσει την ομιλία όταν τα λόγια περιττεύουν».

Πρόσφατη μελέτη κειμένων και αναπαραστάσεων σε πήλινες πλάκες στη Μεσοποταμία υποδεικνύει τις πρώτες ρομαντικές κινήσεις που περιλαμβάνουν φιλί στην ανθρωπότητα στο 2,500 χιλιάδες π.Χ. χίλια έτη νωρίτερα από όσο πίστευαν οι ανθρωπολόγοι. Με δημοσίευση του στην επιθεώρηση «Evolutionary Anthropology» ο Αντριάνο Λαμέιρα εξελικτικός ψυχολόγος στο βρετανικό Πανεπιστήμιο Warwick προτείνει μια εναλλακτική λιγότερο ρομαντική θεωρία για το πώς έκανε την εμφάνιση της η κίνηση του φιλιού.

Υποστηρίζει ότι η προέλευση του φιλιού μπορεί να αναχθεί στο πώς οι εξελικτικοί πρόγονοί μας περιποιούνταν ο ένας τον άλλον πριν από εκατομμύρια χρόνια και πιο συγκεκριμένα στο πώς χρησιμοποιούσαν οι πίθηκοι τα χείλη τους για να αφαιρέσουν τα τσιμπούρια και τις ψείρες ο ένας από τη γούνα του άλλου. Δεδομένου ότι το να σηματοδοτεί κανείς στοργή, σεβασμό και επιθυμία με το να βάζει τα χείλη του σε άλλο άτομο φαίνεται να είναι ένα πολύ αρχαίο έθιμο, αναρωτήθηκε από πού μπορεί να ξεκίνησε. «Έμεινα έκπληκτος με το πόσο λίγη δουλειά έχει γίνει σε αυτό. Είναι σαν το φιλί να είναι τόσο διαισθητικό και τόσο πολύ μέρος του κοινωνικού μας ιστού, που δεν το έχουμε σκεφτεί πραγματικά».

Για να το διερευνήσει, έπρεπε πρώτα να αποφασίσει ποια χαρακτηριστικά έχουν όλα τα φιλιά. Μπορούν να εξυπηρετήσουν διαφορετικούς σκοπούς και δεν είναι όλα ρομαντικά. Οι αρχαίοι Ρωμαίοι, για παράδειγμα, είχαν το osculum (ένα φιλί στο μάγουλο που σημαίνει στοργή χωρίς ρομαντικές συνέπειες, χρησιμοποιούμενο επίσης ως ένδειξη ευγένειας), το basium (ένα φιλί στα χείλη που σηματοδοτεί μια στενότερη σχέση αλλά χωρίς σεξουαλικό νόημα) και το savium (επίσης στα χείλη, που σημαίνει ερωτική επιθυμία).

Αυτό που όλα αυτά και άλλα φιλιά έχουν κοινό, κατέληξε ο Λαμέιρα, ήταν μια «προεξοχή των χειλιών και μια ελαφριά αναρρόφηση». Έπειτα εξέτασε αν παρόμοιες ενέργειες παρατηρήθηκαν στα κοντινότερα εξελικτικά ξαδέρφια μας, τους μεγάλους πιθήκους. Μια υποψήφια συμπεριφορά ήταν ο θηλασμός: ένα μωρό χιμπατζή θα πιπιλίσει το στήθος της μητέρας του. Ωστόσο, το φιλί δεν περιορίζεται στα βρέφη και δεν έχει καμία σχέση με τη διατροφή. Ήταν δύσκολο να δούμε πώς θα συνδεθούν οι δύο συμπεριφορές, είπε ο Λαμέιρα.

Η θεωρία

Αντίθετα, πιστεύει ότι η περιποίηση είναι μια πιο πειστική αφετηρία. Σύμφωνα με τον Λαμέιρα που ειδικεύεται στη μελέτη των μεγάλων πιθήκων των χιμπατζήδων και των γορίλων αυτά τα ζώα όταν κληθούν να βοηθήσουν το ένα το άλλο στο ξεψείρισμα θα χτενίσουν αρχικά με τα δάχτυλα τους τη γούνα του άλλου.

Ωστόσο, στη συνέχεια θα χρησιμοποιήσουν συνήθως το στόμα τους, όχι τα χέρια τους, για να αφαιρέσουν τελικά τα τσιμπούρια και τα υπολείμματα. Αυτή η ενέργεια περιλαμβάνει «προεξέχοντα χείλη και κίνηση αναρρόφησης και εκτελείται μεταξύ διαφόρων ατόμων μιας κοινότητας, όχι μόνο από ή προς μωρά ή σεξουαλικούς συντρόφους» υποστηρίζει ο Λαμέιρα που εκτιμά ότι καθώς οι άνθρωποι έχασαν το μεγαλύτερο μέρος των μαλλιών τους, το τελετουργικό περιποίησης περιορίστηκε μέχρι να παραμείνει μόνο το τελευταίο στάδιο που μοιάζει με φιλί.

«Αυτό το τελευταίο βήμα, όταν ο πίθηκος groomer κλείνει τον αγώνα καλλωπισμού «φιλώντας» τους καλλωπισμένους, παρουσιάζει παραλληλισμούς σε μορφή, πλαίσιο και λειτουργία με το ανθρώπινο φιλί σε βαθμό που καμία άλλη προτεινόμενη συμπεριφορά μέχρι στιγμής δεν έχει. Αυτό που κάποτε ήταν τελετουργικό εντατικής εργασίας για τη στερέωση και την ενίσχυση των στενών κοινωνικών δεσμών συμπιέστηκε σταδιακά έως ότου το τελευταίο φιλί ενός groomer μετατράπηκε σε ένα αποκρυσταλλωμένο σύμβολο εμπιστοσύνης και σχέσης» αναφέρει ο ερευνητής.

Μεταξύ των χιμπατζήδων, των γορίλων και των μπονόμπο, η περιποίηση είναι το πιο σημαντικό μέσο κοινωνικού δεσμού, που βοηθά στη δημιουργία και διατήρηση συμμαχιών, ιεραρχιών και ομαδικής συνοχής. «Η επακόλουθη απελευθέρωση ενδορφινών, η οποία μειώνει το άγχος και προάγει τα αισθήματα ευεξίας μεταξύ του καλλωπισμένου και του περιποιημένου, εδραιώνει περαιτέρω τους κοινωνικούς δεσμούς» γράφει στη μελέτη του ο Λαμέιρα.