Μπορούμε ελεύθερα και να μισούμε;

Σε κάθε εποχή, οι φιλόσοφοι αναζητούσαν διεξόδους για το μέσο άνθρωπο. Ήταν η φτώχεια που οδηγούσε σε σκέψεις για το πώς θα διανεμηθεί ο πλούτος; Ήταν η εκτεταμένη αμάθεια, που οδηγούσε στην ανάγκη ανύψωσης του πνεύματος και της τέχνης; Όπως και να ‘χει, κάθε φορά η σκέψη αγωνιζόταν να εξηγήσει, αλλά κυρίως να προτείνει, πώς η ζωή μας μπορεί να γίνει καλύτερη.

Ο Σλοβένος σύγχρονος φιλόσοφος Σλάβοϊ Ζίζεκ έχει πει:
«… Επιτέλους, δεν θέλω να συμπαθώ, να κατανοώ και να αγαπώ όλο τον κόσμο, δεν είναι δυνατόν. Θέλω να αγνοώ τον περισσότερο κόσμο. Θα πρέπει να επιτρέψουμε στους ανθρώπους να μισούν ο ένας τον άλλο, εάν αυτό θέλουν — αλλά ως εκεί, να μην πηγαίνουν πιο πέρα απ’ το μίσος».

Δεν ξέρω αν ερμηνεύω σωστά τον Ζίζεκ, αλλά τι φαίνεται να (μας) λέει; Μην καταπιέζεις τον εαυτό σου. Να ‘σαι ό,τι είσαι, αρκεί να μην κάνεις κάποιο κακό στο διπλανό σου. Μπορείς να τον μισείς, να είσαι αδιάφορος ή να τον ανέχεσαι —πράξε ό,τι σου βγει—, αλλά μέχρι εκεί.

Θεωρώ αυτή τη σύσταση ως μια παραδοχή ήττας. Τι προτείνει ο Ζίζεκ; Να αποδεχθούμε τον κόσμο όπως είναι (αφού δεν μπορούμε να τον αλλάξουμε πια) και εμείς, επηρεασμένοι απόλυτα από αυτόν, να είμαστε οι όποιοι εαυτοί μας. Δεν χρειάζεται να επιστρατεύσουμε αρετές όπως η υπομονή ή κατανόηση ή η… αγάπη (;). Αν μας βγαίνει ακόμη και μίσος, σ’ έναν τόσο σύνθετο, βιαστικό και χωρίς οράματα κόσμο, ας το αποδεχόμαστε. Δεν χρειάζεται καν να προσπαθούμε να κάνουμε τον εαυτό μας καλύτερο για μας, αλλά και για τους γύρω μας. Ίσως γιατί έχουμε ήδη νικηθεί από τον υπερκαταναλωτισμό, τις διαλυμένες ανθρώπινες σχέσεις, την άμετρη βιασύνη στην καθημερινότητά μας.

Για να πω την αλήθεια, δίπλα μου βλέπω ανθρώπους που δυσκολεύονται σε καθετί. Οικονομικά είναι καταχρεωμένοι και σε αδιέξοδο. Συναισθηματικά μονίμως μπερδεμένοι, δεν μπορούν να δημιουργήσουν σταθερές σχέσεις και όταν τις δημιουργούν σύντομα τις απαξιώνουν. Βλέπω ανθρώπους που προτιμούν να αδικήσουν συνανθρώπους ή και να διαταράξουν τις σταθερές σχέσεις τους, προκειμένου να περιορίσουν το άγχος τους, έστω κι αν αυτό οφείλεται σε τρίτους παράγοντες. Η σύγχρονη ζωή μάς έχει όλους —πλούσιους και φτωχούς— σε μόνιμη ανασφάλεια. Απέναντι σ’ αυτό το γενικευμένο άγχος, δεν περίμενα ότι μια λύση θα ήταν να αποδεχθούμε ό,τι αρνητικό νιώθουμε… Είναι τόσο άσχημα τα πράγματα εν τέλει; Έχουμε οριστικά νικηθεί; Δεν το πιστεύω. Όσο πιο δύσκολα είναι, τόσο περισσότερο αναγκαίο να πετύχεις. Αρκεί να μη λιποψυχείς…