Ρομά: Έλληνες πολίτες στη σκιά του κράτους

Της Ιωάννας Φωτιάδη

«Είχαμε μείνει από βενζίνη και είχαμε βγει από το αμάξι στην άκρη του δρόμου περιμένοντας να μας φέρουν ένα μπιτόνι, όταν ξαφνικά εμφανίστηκε ένας τύπος και μας σημάδευε με καραμπίνα, εγώ τον παρακαλούσα να μην πυροβολήσει, ενώ ο γιος του τον παρότρυνε για το αντίθετο· εκείνος μας έριξε, σωθήκαμε όμως γιατί το όπλο του έφυγε προς τα κάτω. Η αστυνομία μας είπε να μην κάνουμε μήνυση και μπλέξουμε».

«Είχαμε πρόβλημα με τη δήλωση των self tests των μαθητών, δεν ξέραμε από πού να τα προμηθευτούμε, πώς να τα κάνουμε και κυρίως πώς να τα ανεβάσουμε στην πλατφόρμα, καθώς δεν έχουμε Ιντερνετ· πήγαμε μαζί με τη δασκάλα σε μια δομή για να εξεταστούν τα παιδιά και να περάσουν αυτόματα τα αποτελέσματα, αλλά οι επικεφαλής της δομής μας έδιωξαν, είπαν οι υπηρεσίες δεν είναι για εμάς και τα παιδιά δεν μπόρεσαν να πάνε στο σχολείο».

Αυτές είναι δύο μόνο από τις 700 αναφορές τις οποίες έχει συλλέξει το Παρατηρητήριο Ρομ, ένα πιλοτικό πρόγραμμα που ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2021 σε τέσσερις περιφέρειες της Ελλάδας και συντονίζει η ΜΚΟ Equal Society. «Διαπιστώσαμε ότι δεν υπήρχαν σχεδόν καθόλου καταγεγραμμένες καταγγελίες από πολίτες Ρομά σε θεσμικά όργανα, όπως ο Συνήγορος του Πολίτη», εξηγεί στην «Κ» ο Δημήτρης Ντόντης, επιστημονικά υπεύθυνος του προγράμματος. «Ταξιδέψαμε εμείς συστηματικά στους καταυλισμούς και τις γειτονιές, προσεγγίσαμε τις οικογένειες και τις ενθαρρύναμε να μιλήσουν», προσθέτει ο ίδιος. Το έργο υλοποιείται από κοινού με το συλλογικό όργανο των Ρομά, ΕΛΛΑΝ ΠΑΣΣΕ και την Ενωση Διαμεσολαβητών Ρομά, ενώ χρηματοδοτείται από το Active Citizen Fund. Οι υποθέσεις που καταγράφονται είναι ενδεικτικές του ρατσισμού που βιώνουν οι Τσιγγάνοι.

Ελληνες πολίτες από τα τέλη της δεκαετίας του ’70, οι Ρομά ζουν διασκορπισμένοι σε πάνω από 90 σημεία σε όλη την Ελλάδα. Οι κοινωνίες τους είναι πολλών και διαφορετικών ταχυτήτων. Αλλοι ζουν εντός του αστικού ιστού σε διαμερίσματα και άλλοι σε καταυλισμούς και παραπήγματα. Αρρηκτα συνδεδεμένη με τις συνθήκες διαβίωσης είναι και η εξέλιξή τους. «Στις Σέρρες, στα Γυφτοχώρια, όπως αποκαλούνται τα χωριά όπου ζουν Ρομά αγρότες και κτηνοτρόφοι πλάι σε Μπαλαμέ, έχουν μεγαλώσει άνθρωποι που σήμερα είναι εισαγγελείς, συνταγματάρχες, εκπαιδευτικοί, έμποροι», αναφέρει ο Κώστας Παϊτέρης, πρόεδρος της Ενωσης Ελλήνων Ρομά Διαμεσολαβητών και Συνεργατών. «Οσοι πετυχαίνουν επαγγελματικά διανύουν έναν μοναχικό δρόμο, συχνά αναγκάζονται να αποκρύπτουν την καταγωγή τους».

Τα προγράμματα που εξαγγέλλονται και πραγματοποιούνται δεν έχουν συνέχεια και συχνά δεν είναι ρεαλιστικά, δεδομένου ότι στον σχεδιασμό δεν συμπεριλαμβάνουν εκπροσώπους τους. «Ανακοινώνουν ένα επιδοτούμενο σεμινάριο επιμόρφωσης για βοηθούς λογιστών σε μια περιφέρεια, χωρίς να υπολογίζουν ότι οι υποψήφιοι εκεί δεν διαθέτουν το απαιτούμενο επίπεδο γνώσεων», αναφέρει ενδεικτικά ο κ. Παϊτέρης. Σε κοινωνικές υπηρεσίες που απευθύνονται σε Ρομά δεν υπάρχει προσωπικό που να μιλάει τη γλώσσα τους ή να γνωρίζει την κοινότητά τους. Τα προγράμματα ενισχυτικής διδασκαλίας παιδιών στηρίζονται συνήθως σε χρηματοδοτήσεις μέσω ΕΣΠΑ ή σε ιδιωτικές πρωτοβουλίες, με αποτέλεσμα συχνά πυκνά να διακόπτονται για μεγάλα διαστήματα. «Εμείς όμως δεν έχουμε περιθώριο να χαθεί ούτε μια μέρα», τονίζει.

Διαρροή μαθητών

Σε πείσμα ωστόσο των δυσκολιών, που διογκώθηκαν στη διάρκεια της δεκαετούς κρίσης και της πανδημίας, η συμμετοχή των Ρομά στο σχολείο βαίνει αυξανόμενη. «Οταν ξεκινήσαμε προγράμματα υποστήριξης το 1997, η διαρροή των μαθητών έφθανε το 90% μέχρι το λύκειο. Και τώρα είναι πολύ μεγάλη, αλλά όπου αναπτύσσονται συστηματικά δράσεις η διαρροή μειώνεται κατά 50%», μας λέει ο Χρήστος Παρθένης, αναπληρωτής καθηγητής στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στο ΕΚΠΑ και επικεφαλής του προγράμματος Υποστηρικτικές παρεμβάσεις σε κοινότητες Ρομά για την ενίσχυση της πρόσβασης και μείωση της εγκατάλειψης της εκπαίδευσης από παιδιά και εφήβους. «Υπήρχαν καταυλισμοί που όταν πρωτοπήγαμε μας έδιωξαν», θυμάται. «Με συστηματική προσπάθεια, με τη βοήθεια των διαμεσολαβητών καταφέραμε να κερδίσουμε πολλά παιδιά στο σχολείο».

Ο «τενεκές μαχαλάς» είναι πια… «Κολωνάκι»

Με το που ανακοινώνονται οι βάσεις εισαγωγής στα πανεπιστήμια τουλάχιστον δέκα οικογένειες Ρομά θα καλέσουν τον κ. Κώστα Παϊτέρη, διαπιστευμένο διαμεσολαβητή και γέννημα θρέμμα της Αγίας Βαρβάρας, στο τηλέφωνο· τα παιδιά τους έχουν πετύχει σε σχολή εκτός Αθηνών. Η χαρά τους είναι μεγάλη, αλλά η αγωνία για την εξεύρεση σπιτιού είναι μεγαλύτερη, όχι επειδή τα ενοίκια έχουν ανεβεί αλλά επειδή οι ιδιοκτήτες, ως επί το πλείστον, δεν θέλουν να νοικιάσουν τα σπίτια τους σε Ρομά. «Για να τους αποθαρρύνουν μπορεί να ζητήσουν ακόμα και τα διπλάσια» σημειώνει ο κ. Παϊτέρης, «εξ ου και αναζητούν κάποιον φίλο φίλου που δεν είναι δέσμιος στερεοτύπων σε βάρος μας».