Οι αιγυπτιακές μούμιες αποκαλύπτουν την αρχαία… παγκοσμιοποίηση

Σε ένα εργαστήριο ταρίχευσης 2.600 ετών, οι επιστήμονες ανακάλυψαν τα συστατικά για την κατασκευή μιας μούμιας: πίσσα, λίπη, ρητίνες δέντρων και έλαια που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι για να συντηρούν τα σώματα και να τα προετοιμάζουν για τη μετά θάνατον ζωή, όπως αναφέρει ρεπορτάζ της Washington Post.

Τα ευρήματα, που δημοσιεύθηκαν την Τετάρτη στο περιοδικό Nature, υποδηλώνουν ότι οι ουσίες για την κατασκευή αιγυπτιακών μουμιών —τουλάχιστον σε αυτό το εργαστήριο— ήταν προϊόν μιας αξιοσημείωτης παγκόσμιας αλυσίδας εφοδιασμού, βασιζόμενης στο εμπόριο της Μεσογείου, της Αφρικής και ίσως ακόμα και της Ασίας για την προμήθεια συγκεκριμένων συστατικών με αντιμυκητιακές και αντιβακτηριδιακές ιδιότητες.

«Αυτό είναι πραγματικά συναρπαστικό», είπε στην Washington Post ο Μαχμούντ Μπαγκάτ, βιοχημικός στο Εθνικό Κέντρο Ερευνών στο Κάιρο και μέλος της ερευνητικής ομάδας.

«Αν οι Αιγύπτιοι ταξίδεψαν τόσο μακριά για να πάρουν αυτά τα συγκεκριμένα φυσικά προϊόντα, από αυτές τις συγκεκριμένες χώρες και όχι από άλλες χώρες στο ενδιάμεσο, σημαίνει ότι ήταν εκούσιο, δεν έγινε απλώς ως δοκιμή ή από λάθος… Γνώριζαν περί μικροβιολογίας».

Μια χούφτα από εγχειρίδια ταρίχευσης —μαζί με χημικές μελέτες επιλεγμένων μουμιών— είναι από καιρό τα κύρια «παράθυρα» κατανόησης της μυστηριώδους και περίτεχνης διαδικασίας ξήρανσης και συντήρησης των σωμάτων, που κρατούσε 70 ημέρες.

Στη συνέχεια, το 2016, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν ένα υπόγειο εργαστήριο ταρίχευσης που βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από τις διάσημες πυραμίδες της Σακκάρα, τη νεκρόπολη της αρχαίας αιγυπτιακής πρωτεύουσας Μέμφιδας.

Ο ιστότοπος περιέχει περισσότερα από 100 αγγεία, συμπεριλαμβανομένων πήλινων ποτηριών και κόκκινων μπολ, μερικά φέρουν ετικέτες που εξηγούν τον τρόπο χρήσης του περιεχομένου στη διαδικασία μουμιοποίησης: «Για το κεφάλι του» ή «για να κάνει τη μυρωδιά του ευχάριστη» ή «για να προστατέψει το συκώτι».

Με αυτά τα χαραγμένα αγγεία, οι επιστήμονες θα μπορούσαν να κάνουν χημικές αναλύσεις των υπολειμμάτων για να προσπαθήσουν να ανακατασκευάσουν το αρχικό τους περιεχόμενο. Το αποτέλεσμα είναι ένα εξαιρετικά συγκεκριμένο «παράθυρο» στη διαδικασία μουμιοποίησης.

«Αυτό που μου αρέσει στην αρχαιολογία είναι ότι έχουμε όλα αυτά τα κείμενα που αναφέρονται στη μουμιοποίηση, αλλά αυτή η συγκεκριμένη αρχαιολογική ανακάλυψη μας δίνει αυτές τις τεράστιες γνώσεις που δεν παίρνουμε από τα κείμενα», δήλωσε ο Στιούαρτ Τάισον Σμιθ, αιγυπτιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στη Σάντα Μπάρμπαρα, που δεν συμμετείχε στις έρευνες.

«Η σωματικότητά του, τα υλικά που συνδέονται με αυτό, μας δίνει μια πραγματική πλούσια αίσθηση αυτής της διαδικασίας διατήρησης του σώματος».

Η μελέτη παρέχει πληθώρα συναρπαστικών πληροφοριών σχετικά με το πώς οι αρχαίοι Αιγύπτιοι προμήθευαν τα υλικά ταρίχευσής τους.

Η φυσική άσφαλτος, μια ουσία που μοιάζει με πίσσα, πιστεύεται ότι προήλθε από τη Νεκρά Θάλασσα. Υποπροϊόντα αρκεύθου και κυπαρισσιών αλλά και ρητίνης από ένα γένος ανθοφόρων φυτών που ονομάζεται Pistacia πιθανότατα προέρχονται από την περιοχή της Μεσογείου.

Χρησιμοποίησαν επίσης ρητίνη από το ελεμί, ένα δέντρο που φύεται σε τροπικά δάση στην Αφρική και την Ασία.

Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι οι επιστήμονες βρήκαν ρητίνη δάμαρης, η οποία προέρχεται από μια οικογένεια δέντρων που αναπτύσσεται σε δάση στην Ινδία και τη Νοτιοανατολική Ασία.

«Η βιομηχανία της ταρίχευσης ώθησε την πρώιμη παγκοσμιοποίηση, γιατί σήμαινε ότι έπρεπε πραγματικά να μεταφέρουν αυτές τις ρητίνες σε μεγάλες αποστάσεις — από τη νοτιοανατολική Ασία στην Αίγυπτο», δήλωσε ο εκ των συγγραφέων της μελέτης Φίλιπ Στόκχαμερ, αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο Ludwig Maximilian στο Μόναχο.

Ο Στόκχαμερ πιστεύει ότι αυτό συνέβη μέσω ενός εμπορικού δικτύου που εντόπισε και εκτείνεται από τη σημερινή νότια Ινδία και, μέσω της βόρειας περιοχής του Κόλπου, μέχρι την Αίγυπτο.

Εντούτοις, ο Σμιθ είπε ότι δεν ήταν πλήρως πεπεισμένος για το αποτέλεσμα της ρητίνης, το οποίο βρέθηκε μόνο σε ένα δείγμα και είναι το μόνο συστατικό που υποδηλώνει την ύπαρξη εμπορικής οδού προς την Ασία.

Επειτα από χιλιάδες χρόνια, τα υπολείμματα είναι παλιά και ταλαιπωρημένα, επομένως η χημική ανάλυση μπορεί να δώσει ενδείξεις για το τι υπήρχε στο εσωτερικό των αγγείων, αλλά όχι αποδείξεις. Αυτό αφήνει περιθώρια για επιστημονική συζήτηση σχετικά με το εάν ένα υπόλειμμα είναι το χημικό αποτύπωμα ενός συγκεκριμένου φυτού.

Ο Σμιθ σημείωσε, για παράδειγμα, ότι ορισμένες από τις χημικές αναλύσεις θα μπορούσαν να έχουν ερμηνευθεί ως απόδειξη ότι οι Αιγύπτιοι εισήγαν φυτά που βρέθηκαν στη σημερινή Αμερική. «Γνωρίζουμε ότι δεν υπήρχε διασταύρωση μεταξύ του παλιού κόσμου και του νέου, έτσι η υπόθεση απορρίφθηκε», είπε ο Σμιθ.

Η νέα μελέτη αμφισβητεί άλλες υποθέσεις, που ισχύουν για χρόνια, για την αρχαία Αίγυπτο. Στα κείμενα, το «antiu» θεωρείτο από καιρό λέξη που σήμαινε «μύρο». Ωστόσο, πέντε αγγεία με την ένδειξη «antiu» στη Σακκάρα περιείχαν στην πραγματικότητα ένα μείγμα ζωικού λίπους και ελαίου ή πίσσας από κέδρο, άρκευθο και κυπαρίσσια.

Ομοίως, το «sefet» πιστεύεται ότι αναφέρεται σε ένα ιερό λάδι, ενώ αλλά τρία δοχεία με αυτή την ετικέτα περιείχαν ζωικά λίπη σε συνδυασμό με φυτικά πρόσθετα, γεγονός που υποδηλώνει ότι θα μπορούσε να είναι ένα αρωματικό έλαιο.

Η Σόφι Σιέντ, αιγυπτιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Τυβίγγης στη Γερμανία, μελέτησε εγχειρίδιο ταρίχευσης από μια παλαιότερη περίοδο που χρονολογείται περίπου στο 1450 π.Χ. Είπε ότι τα ευρήματα θα εγείρουν ερωτήματα σχετικά με το κατά πόσον οι ανακαλύψεις στη Σακκάρα υποδηλώνουν συγκεκριμένη τοποθεσία.

Η σύνθεση του «antiu», είπε, «δεν φαίνεται να έχει οποιαδήποτε σχέση σε αυτό που θα περιμέναμε. Το ερώτημα είναι γιατί βρίσκουμε αυτή την ασυμφωνία».

Ενα σενάριο, είπε, είναι ότι οι πολυετείς μελέτες των κειμένων είναι απλώς λανθασμέβες. Οπως είναι επίσης πιθανό να υπάρχει κάτι μοναδικό για τα αγγεία σε αυτό τον αρχαιολογικό χώρο ή ότι τα συστατικά που χρησιμοποιούνται —ή η ίδια η λέξη— εξελίχθηκαν με την πάροδο του χρόνου.

«Αυτή η νέα μελέτη είναι πραγματικά σημαντική γιατί μας δίνει νέα απτά στοιχεία», είπε η Σιέντ. «Αλλά δεν ταιριάζει με αυτό που περιμέναμε να βρούμε, οπότε τι να σημαίνει αυτό άραγε;»