Ετσι τελειώνει το ευρώ. Οχι με ένα μπανγκ, αλλά με ένα μπούνγκα-μπούνγκα. Μέχρι προσφάτως οι Ευρωπαίοι ηγέτες επέμεναν πως η Ελλάδα μπορεί και πρέπει να μείνει στο ευρώ και να αποπληρώσει τα χρέη της εις το έπακρον. Τώρα που η Ιταλία βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι θα επιβιώσει το ευρώ.
Η προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα ήταν έξω από τις συνήθεις διαχωριστικές γραμμές των ιδεολογιών. Τη χαιρέτισαν με ενθουσιασμό οι Αμερικανοί δεξιοί, που τη θεώρησαν κάτι σαν έναν νέο κανόνα του χρυσού, και οι Βρετανοί αριστεροί, που την είδαν ως μεγάλο βήμα προς μια σοσιαλδημοκρατική Ευρώπη. Την επέκριναν, όμως, οι Βρετανοί συντηρητικοί ως βήμα προς μια σοσιαλδημοκρατική Ευρώπη και την αμφισβήτησαν οι Αμερικανοί φιλελεύθεροι που ανησυχούσαν περί του τι θα συμβεί αν οι χώρες αποφασίσουν να χρησιμοποιήσουν τη νομισματική και τη δημοσιονομική πολιτική για να καταπολεμήσουν τις υφέσεις. Τώρα λοιπόν που καταρρέει το σχέδιο του ευρώ, τι συμπεραίνουμε;
Εχω ακούσει δύο εσφαλμένες θεωρίες: ότι τα δεινά της Ευρώπης αντανακλούν την αποτυχία του κράτους πρόνοιας και ότι η κρίση της Ευρώπης καταδεικνύει πως οι ΗΠΑ πρέπει να καταφύγουν άμεσα σε δημοσιονομική πειθαρχία. Τη θεωρία πως η ευρωπαϊκή κρίση αποδεικνύει ότι το κράτος πρόνοιας δεν λειτουργεί, συμμερίζονται πολλοί Ρεπουμπλικανοί. Η συλλογιστική αυτής της θεωρίας είναι ότι κάποιες χώρες βυθίστηκαν στην κρίση επειδή βαρύνονται από δυσβάσταχτες δημόσιες δαπάνες. Τα γεγονότα, όμως, δείχνουν άλλα. Είναι γεγονός πως όλες οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν γενναιόδωρες κοινωνικές παροχές, συμπεριλαμβανομένης και της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, και υψηλότερες δημόσιες δαπάνες από την Αμερική. Ωστόσο, οι χώρες που πλήττονται από την κρίση δεν έχουν ισχυρότερο κοινωνικό κράτος από εκείνες που τα πηγαίνουν καλά. Αντιθέτως, αν μπορεί κανείς να παρατηρήσει κάποιον συσχετισμό ανάμεσα στο κοινωνικό κράτος και στην πορεία της οικονομίας είναι μάλλον ανάλογα και όχι αντιστρόφως ανάλογα. Η Σουηδία, που φημίζεται για τις αυξημένες παροχές της, όχι μόνον τα πηγαίνει καλά, αλλά είναι μια από τις ελάχιστες χώρες της οποίας το ΑΕΠ είναι τώρα υψηλότερο σε σύγκριση με πριν από την κρίση. Εξ άλλου, πριν από την κρίση, σε όλες τις χώρες που αντιμετωπίζουν τώρα πρόβλημα οι κοινωνικές δαπάνες ήταν χαμηλότερες ως ποσοστό του ΑΕΠ από τις αντίστοιχες της Γερμανίας και πολύ περισσότερο, βέβαια, από της Σουηδίας.
Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως ο Καναδάς, ο οποίος παρέχει ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και πολύ πιο γενναιόδωρα επιδόματα στους φτωχούς από ό,τι οι ΗΠΑ, τα κατάφερε στην κρίση πολύ καλύτερα από εμάς στην Αμερική. Επομένως, η κρίση του ευρώ δεν υποδηλώνει τίποτε σχετικά με τη βιωσιμότητα του κράτους πρόνοιας.
Μήπως, όμως, υποδηλώνει πως πρέπει να σφίξουμε το ζωνάρι όταν η οικονομία μας βρίσκεται σε ύφεση; Ακούμε συνέχεια το επιχείρημα ότι η Αμερική θα έπρεπε να περικόψει τις δαπάνες αμέσως για να μην καταλήξει σαν την Ελλάδα ή την Ιταλία. Και πάλι, όμως, τα δεδομένα λένε άλλα. Πρώτον, αν κοιτάξετε σε όλον τον κόσμο, θα δείτε πως καθοριστικός παράγοντας στο επίπεδο των επιτοκίων που καταβάλλει μια χώρα δεν είναι το επίπεδο του χρέους της, αλλά το κατά πόσον δανείζεται στο δικό της νόμισμα. Η Ιαπωνία είναι πολύ πιο χρεωμένη από την Ιταλία, αλλά τα επιτόκια στα μακροπρόθεσμα ομόλογά της είναι μόλις 1% ενώ της Ιταλίας εγγίζουν το 7%. Η δημοσιονομική κατάσταση της Βρετανίας είναι χειρότερη από εκείνη της Ισπανίας, αλλά η Βρετανία δανείζεται με επιτόκιο λίγο πάνω από το 2% ενώ η Ισπανία με σχεδόν 6%.
Αυτό που συνέβη είναι ότι με τη συμμετοχή τους στο ευρώ, η Ισπανία και η Ιταλία υποβίβασαν ουσιαστικά τους εαυτούς τους στο επίπεδο των τριτοκοσμικών χωρών που δανείζονται σε κάποιο άλλο νόμισμα, με όλη την απώλεια ευελιξίας που αυτό συνεπάγεται. Ειδικότερα, από τη στιγμή που οι χώρες της Ευρωζώνης δεν μπορούν να τυπώσουν χρήμα ούτε καν σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, υφίστανται προβλήματα χρηματοδότησής τους που δεν υφίστανται όσες χώρες διατηρούν τα νομίσματά τους. Και το αποτέλεσμα είναι αυτό που βλέπουμε τώρα. Η Αμερική, που δανείζεται σε δολάρια, δεν έχει τέτοιο πρόβλημα. Κάτι άλλο που πρέπει να ξέρετε είναι ότι στην τρέχουσα κρίση, η λιτότητα απέτυχε όπου κι αν εφαρμόστηκε: καμία χώρα με μεγάλο χρέος δεν κατόρθωσε να το περικόψει και να επιστρέψει σε μια καλή σχέση με τις χρηματαγορές. Η Ιρλανδία, για παράδειγμα, είναι το καλό παιδί της Ευρώπης καθώς χειρίστηκε το πρόβλημα χρέους της με μια άγρια λιτότητα, που εξώθησε την ανεργία στο 14%. Και όμως, τα επιτόκια των ιρλανδικών ομολόγων παραμένουν σε επίπεδα πάνω από το 8%, δηλαδή πολύ υψηλότερα από της Ιταλίας.
Το ηθικό δίδαγμα της ιστορίας είναι, επομένως, πως πρέπει να προσέχουμε τις ιδεολογίες που προσπαθούν να καπηλευθούν την ευρωπαϊκή κρίση για λογαριασμό των προτεραιοτήτων τους. Αν ακούσουμε αυτές τις ιδεολογίες, θα οδηγήσουμε τα προβλήματά μας, που είναι διαφορετικά από της Ευρώπης αλλά εξ ίσου σοβαρά, στην επιδείνωση.
Χωρίς μέλλον και ο (μικρός) ΣΥΡΙΖΑ
Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι φανερό ότι επιστρέφει στα ποσοστά του 2012 όταν οι δημοσκοπήσεις τον κατέγραφαν στο 3,5%.
Όπως συνέβη και με άλλα κόμματα (ΑΝΕΛ, Χρυσή Αυγή, Ποτάμι, Λεβέντης), ανέβηκε στο κύμα της διαμαρτυρίας, εκμεταλλεύτηκε την αντιμνημονιακή οργή της πλειοψηφίας (λόγω του Σαμαρά, αυτός το επινόησε) και έφτασε να γίνει κυβέρνηση.
