Στην Πάτρα παρουσιάζεται απόψε το βιβλίο του Γ. Καραμπελιά
Το βιβλίο του Γιώργου Καραμπελιά 1821 –Η δυναμική της παλιγγενεσίας- Β΄ τόμος της διαμόρφωσης του νεώτερου ελληνισμού (1204-1922), που εγκαινιάστηκε με το έργο του για το 1204, περιγράφει την περίοδο της Τουρκοκρατίας και επικεντρώνεται στα χρόνια, 1700-1821.
Γράφει ο συγγραφέας στην Εισαγωγή του έργου του:
«Σε μια συγκυρία βαθύτατης κρίσης του ελληνισμού, αναγκαία προϋπόθεση για να συνεχίσουμε να υπάρχουμε ως αυτόνομο συλλογικό υποκείμενο, είναι ο απολογισμός της ιστορικής μας πορείας, δεδομένου ότι η ιδιοπροσωπία του ελληνικού έθνους είναι ιστορικής υφής. Μπορούμε να αντικρύσουμε το ίδιο μας το μέλλον μόνον εφ’ όσον έχουμε συνείδηση και γνώση της ιστορικής μας διαδρομής».
Στη μακρά πορεία των εννέα ή δέκα αιώνων του νέου ελληνισμού, δύο ιστορικοί περίοδοι σφράγισαν τις τύχες του, προδιαγράφοντας και το σήμερα. Κατά την πρώτη, 1204-1453, διαμορφώνεται ο νεώτερος ελληνισμός μέσα από την αντίσταση στη φραγκική Δύση και την τουρκική Ανατολή, πριν υποκύψει, το 1453. Κατά την δεύτερη, 1700-1922, μετά από αιώνες κρίσης και υποχώρησης, ο ελληνισμός δοκιμάζει να ανασυγκροτήσει την πνευματική και πολιτειακή του αυτονομία, επιχειρώντας μια «αναγέννηση». Αυτή η πορεία της Διαμόρφωσης του νεώτερου ελληνισμού, σκοπεύει να αναπτύξει σε μια τετράτομη μελέτη ο Γιώργος Καραμπελιάς έχοντας ήδη εκδώσει τον πρώτο τόμο το, 1204, Η διαμόρφωση του νεώτερου ελληνισμού ενώ τώρα εκδίδεται ο δεύτερος, το 1821, Η δυναμική της παλιγγενεσίας και σύντομα θα ακολουθήσει ο τρίτος , «Ο φωτισμός του Γένους».
Από την εξέταση αυτών των περιόδων αναδύονται και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ελληνικής ταυτότητας και όπως τονίζει και ο Νίκος Σβορώνος, «ο αντιστασιακός χαρακτήρας... διέπει ολόκληρη τη νεοελληνική ιστορία». (Ν. Σβορώνος, Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας, Θεμέλιο, Αθήνα 1976, σσ. 12-13.).
Κατά την περίοδο 1350-1700 καθοριστικό στοιχείο υπήρξε η Αντίσταση, η άμυνα του ελληνισμού –τόσο έναντι των Οθωμανών, όσο και έναντι της αποικιοκρατικής Δύσης– η οποία θα συνδεθεί με την εμμονή στην ορθοδοξία. Απέναντι στους Οθωμανούς και τον επιθετικό καθολικισμό, η ορθοδοξία καθίσταται το ζωτικό στοιχείο της Αντίστασης. Ορθοδοξία και ελληνισμός σχεδόν θα ταυτιστούν.
…Εν συνεχεία, κατά την περίοδο 1700-1922, ο ελληνισμός γνωρίζει μια νέα Αναγέννηση. Η πρώτη φάση, ο «φωτισμός και η παλιγγενεσία», διαρκεί έως το 1821 ενώ η δεύτερη, η «Μεγάλη Ιδέα» –η επαναστατική-εθνικοαπελευθερωτική περίοδος που διαρκεί από το 1821 έως το 1922–, στοχεύει στην κρατική ανασυγκρότηση του «ιστορικού χώρου» του υστεροβυζαντινού ελληνισμού.
Προκύπτει λοιπόν ένα τριμερές σχήμα της ιστορίας του νεώτερου ελληνισμού (1204-1922). Το πρώτο μέρος αφορά την υστεροβυζαντινή περίοδο του πρώτου ελληνικού έθνους-κράτους (1204-1453), το δεύτερο αφορά την ιστορία των αγώνων για «ανάκαμψη και φωτισμό» του γένους (1700-1821), σε δύο τόμους, και το τρίτο την ιστορία των αποπειρών για εθνική ολοκλήρωση, δηλαδή τη «Μεγάλη Ιδέα» (1821-1922).
*****
Η δυναμική της Παλιγγενεσίας, που μόλις εξεδόθη, εξετάζει την οικονομική, κοινωνική, πολιτική και θρησκευτική/εκκλησιαστική ιστορία της ελληνικής Αναγέννησης, για να κορυφωθεί με τα Επτάνησα, την επαναστατημένη Σάμο και τη Φιλική Εταιρεία, ως προανάκρουσμα του ’21, αναπτύσσεται δε σε τέσσερα μέρη:
Το Α΄ μέρος, αφορά στην οικονομική και κοινωνική ζωή του υπόδουλου ελληνισμού, Το Β΄ μέρος περιγράφει, τα στρατιωτικά και πολιτικά συμβάντα με μια οπτική που αποδίδεται με την ακόλουθη φράση του Σβορώνου:
Η αντιστασιακή διαδικασία παίρνει διάφορες μορφές: από την απλή προσαρμογή στις εκάστοτε συνθήκες, με προοπτική τη διείσδυση στους πολιτικοκοινωνικούς μηχανισμούς της κατάκτησης και τη μετατροπή τους σε όργανα εθνικής συντήρησης (εκκλησία-Φαναριώτες-κοινότητες-αρματολοί, στην Τουρκοκρατία), και την ολοένα και περισσότερο ενεργό συμμετοχή στους οικονομικούς μηχανισμούς των κατακτητών…, που έδωσε ως το τέλος του ιθ΄ αι. τις πραγματικές διαστάσεις του Ελληνισμού, ως τη συνεχή παθητική ή ένοπλη αντίσταση (κλεφτουριά – αλλεπάλληλα, έστω και ξενοκίνητα, κινήματα) που κατέληξαν στην εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση του ’21. (Νίκος Σβορώνος, Επισκόπηση…, ό.π., σσ. 12-13.)
Στο Γ΄ μέρος, σκιαγραφείται η δράση της Εκκλησίας και ο καθοριστικός ρόλος της ορθοδοξίας στην επιβίωση του ελληνισμού, ιδιαίτερα κατά την πρώτη φάση της Τουρκοκρατίας. Από την καθημερινή αντίσταση, τους νεομάρτυρες, τον Κοσμά Αιτωλό, μέχρι την άμεση εμπλοκή στις ένοπλες επαναστατικές απόπειρες, από τον Διονύσιο Φιλόσοφο, έως τον Παπαφλέσσα και τον Ησαΐα Σαλώνων, γίνεται δε εκτενής αναφορά στο «Κρυφό σχολειό». Η σύγκρουση με τον επιθετικό καθολικισμό, θα κορυφωθεί, με τον πατριάρχη Κύριλλο Λούκαρι, κατά το πρώτο ήμισυ του 17ου αιώνα και με τον «αναβαπτισμό», στα μέσα του 18ου αιώνα, την τελευταία μεγάλη απόπειρα για να αντιμετωπιστεί ο καθολικισμός και η διείσδυση των Ιησουϊτών στην καθ’ ημάς Ανατολή.
Το Δ΄ μέρος –«Η επαναστατική σύνθεση»–, περιλαμβάνει τρία εκτενή κεφάλαια που επιχειρούν να συλλάβουν την ελληνική ιδαιτερότητα: Το πρώτο πραγματεύεται τα φραγκοκρατούμενα Επτάνησα, οιονεί «Πεδεμόντιο του ελληνισμού», το δεύτερο τις κοινωνικές και εθνικές συγκρούσεις στη Σάμο, ως το εξεγερσιακό υπόδειγμα του τουρκοκρατούμενου ελληνισμού, και το τρίτο τη «Φιλική Εταιρεία», την συγκέντρωση των δυνάμεων του γένους γύρω από το πρόταγμα της παλιγγενεσίας.
Ο τρίτος τόμος, 1821: Ο Φωτισμός, που θα κυκλοφορήσει αμέσως μετά, πραγματεύεται τα πνευματικά φαινόμενα και τις κοινωνικές και ιδεολογικές αντιθέσεις που διατρέχουν και διαπερνούν τον ελληνισμό: ο φωτισμός του «γένους», η λογοτεχνική παραγωγή και η ποίηση, από τη λαϊκή παράδοση και το δημοτικό τραγούδι έως τον Ερωτόκριτο και τον Σολωμό· η φιλοσοφία, οι γλωσσικές αντιθέσεις , οι μεγάλες ιδεολογικές αντιπαραθέσεις μεταξύ Αθανασίου Παρίου και Αδαμαντίου Κοραή· η διαμόρφωση της επαναστατικής ιδεολογίας με την Ελληνική Νομαρχία. Γράφει ο συγγραφέας «Και εδώ η ίδια διασπορά, αυτό το φοβερό μωσαϊκό, πηγή γόνιμης αντιπαράθεσης –Εκκλησία και διαφωτισμός, Ανατολή και Δύση, ελληνική μεσότητα και δυτική νοησιαρχία…, έτσι θα διαμορφωθεί το πρόσωπό μας, πολυεδρικό και ανολοκλήρωτο…»
