Κάποτε, η είδηση για το ξέσπασμα ενός πολέμου έφθανε μεν με καθυστέρηση, αλλά συγκλόνιζε πραγματικά. Σήμερα, στην εποχή της υπερπληροφόρησης, η είδηση φθάνει σε δευτερόλεπτα, αλλά την ίδια στιγμή εξελίσσεται σε ρουτίνα.
Σχεδόν 25 χρόνια μετά την κυκλοφορία του βιβλίου του δύο φορές βραβευμένου με Πούλιτζερ δημοσιογράφου Τόμας Φρίντμαν «Το Lexus και η Ελιά», φαίνεται ότι η προφητεία του επιβεβαιώθηκε: Ο μισός κόσμος τρέχει πίσω από ένα Lexus (συμβολικό που παραπέμπει στην κατανάλωση) και ο άλλος μισός πολεμάει για να αποδείξει σε ποιον ανήκει μια ρίζα ελιά.
Άνεμοι πολέμου φυσούν σε όλες τις γειτονιές του κόσμου. Και δεν είναι μόνο αυτοί. Είναι και η κλιματική αλλαγή, η ξηρασία και οι πλημμύρες, η πείνα και οι επιδημίες, οι φυσικές καταστροφές και η τρομοκρατία, τα βασανιστήρια και η παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ο πόλεμος κατά των ναρκωτικών και της εμπορίας ανθρώπων. Πολλοί λένε πως ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος είναι εδώ.
Υπάρχουν συγκρούσεις που διαρκούν από τον περασμένο αιώνα: η σύγκρουση στη Μέση Ανατολή από το 1948, στη Μιανμάρ (πρώην Βιρμανία) από το 1948 επίσης (με τελευταίο επεισόδιο το πραξικόπημα του 2021), στο Κασμίρ μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν από το 1947, στη Μοζαμβίκη κατά των τζιχαντιστών από το 2017, στο Κογκό από το 1999 με πάνω από πέντε εκατ. νεκρούς (ένα έγκλημα διαρκείας για τον έλεγχο των χρυσωρυχείων και αδαμαντωρυχείων), στο Καμερούν από το 2017, στη Λιβύη από το 2011, ενώ το Αφγανιστάν βρίσκεται ουσιαστικά σε πόλεμο από το 1971 και ο πόλεμος κατά των ναρκεμπόρων στο Μεξικό αριθμεί πάνω από 350.000 νεκρούς από το 2006.
Ο πόλεμος στη Συρία διαρκεί από το 2011 (με πάνω από 500.000 νεκρούς και πάνω από 13 εκατ. πρόσφυγες και με το 60% του πληθυσμού να μαστίζεται από την πείνα), ο πόλεμος στην Ουκρανία από το 2022 και ο νέος πόλεμος στη Μέση Ανατολή, με την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου, μόλις ξεκίνησε και η διάρκειά του προαναγγέλλεται μακρά.
Αντιμέτωποι και με την πυρηνική απειλή
Έχει μάλιστα παρατηρηθεί ότι η έκρηξη στη Μέση Ανατολή έχει προκαλέσει αναζωπυρώσεις σε όλους τους υφιστάμενους πολέμους, με τον καθημαγμένο Λίβανο να παραμένει ο αδύναμος κρίκος και στην Ουκρανία να σημειώνονται οι μεγαλύτερες επιθέσεις από την έναρξη του πολέμου.
Την ίδια ώρα, μέσα στην απόλυτη αδιαφορία, οι μάχες εξακολουθούν να μαίνονται γύρω από το ουκρανικό εργοστάσιο παραγωγής πυρηνικής ενέργειας της Ζαπορίζια και ποτέ άλλοτε η πυρηνική απειλή δεν βρέθηκε έξω από την πόρτα της Ευρώπης.
Στη βαλκανική γειτονιά μας η σύγκρουση μεταξύ Σέρβων και Αλβανών Κοσοβάρων δεν λέει να κοπάσει, ενώ στην Αφρική η κατάσταση είναι απελπιστική.
Στο Σουδάν ο εμφύλιος πόλεμος ξέσπασε πριν από οκτώ μήνες και κάθε μήνας που περνά προσθέτει ένα εκατ. εσωτερικά εκτοπισμένους. Άλλα επτά εκατ. είναι οι εκτοπισμένοι από τον εμφύλιο στο ανατολικό Κογκό, στα σύνορα με τη Ρουάντα, μια σύγκρουση που έχει τις ρίζες της στη γενοκτονία του 1994. Άλλα δύο εκατ. είναι οι εκτοπισμένοι από τον εμφύλιο στη Νιγηρία.
Και όμως με αυτούς τους πολέμους δεν ασχολείται κανείς.
Το Σουδάν είναι πλέον η χώρα με τους περισσότερους εκτοπισμένους στον κόσμο, ενώ στη Σομαλία, σχεδόν ένα εκατ. άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους εξαιτίας των πλημμυρών. Συνολικά, οι εσωτερικά εκτοπισμένοι έχουν υπολογιστεί από τον ΟΗΕ σε 114 εκατ. Από αυτούς τα 40 εκατ. προστέθηκαν μέσα στο 2023.
Οκτώ τα πραξικοπήματα στην Αφρική σε λιγότερο από τρία χρόνια, που έχουν καταλήξει σε εμφυλίους πολέμους (δύο στη Μπουρκίνα Φάσο, άλλα δύο στο Μάλι, από ένα σε Γουινέα, Τσαντ, Γκαμπόν και Νίγηρα). Οι οποίοι εμφύλιοι πόλεμοι συνοδεύονται από τις αντίστοιχες ανθρωπιστικές κρίσεις, την ώρα που η ζώνη του Σαχέλ έχει παραδοθεί στην ισλαμική τρομοκρατία και η μία μετά την άλλη οι ευρωπαϊκές χώρες αποχωρούν.
Στη Σομαλία ο πόλεμος διαρκεί από το 2004, οπότε και ιδρύθηκε η τζιχαντιστική τρομοκρατική οργάνωση Σεμπάμπ, η Αιθιοπία βρίσκεται σε εμφύλιο πόλεμο από το φθινόπωρο του 2020 και σε πόλεμο με την γειτονική Ερυθραία, όπου, το 2020 ξέσπασε και εμφύλιος πόλεμος με την περιφέρεια του Τιγκράι, που ευτυχώς έληξε τον Νοέμβριο του 2022.
Νιγηρία και Καμερούν ζουν τον τρόμο των εξτρεμιστών της Μπόκο Χαράμ. Ειδικά στο Καμερούν υπάρχει και ένας εμφύλιος μεταξύ αγγλόφωνων και γαλλόφωνων.
Στην Υεμένη, ο πόλεμος μεταξύ των κυβερνητικών στρατευμάτων που έχουν τη στήριξη της Σαουδικής Αραβίας και των φιλοϊρανών ανταρτών Χούθι ξεκίνησε στις 26 Μαρτίου 2015. Χιλιάδες αεροπορικές επιθέσεις, καταστροφή του 40% των κατοικιών, πάνω από 15.000 άμαχοι νεκροί μετά το 2017, πάνω από 4 εκατ. οι εσωτερικά εκτοπισμένοι, χιλιάδες παιδιά έχουν σκοτωθεί ή έχουν στροτολογηθεί.
Σήμερα, οι Χούθι συνεχίζουν τις επιθέσεις τους, αυτή τη φορά εναντίον εμπορικών πλοίων στην Ερυθρά Θάλασσα, με πρόσχημα την κρίση στη Μέση Ανατολή.
Κάθε άλλο παρά τυχαία, το 82% των 149 εκ. ανθρώπων που βιώνουν μια τρομερή επισιτιστική κρίση ζουν σε εμπόλεμες περιοχές. Πρόκειται για αριθμό αυξημένο κατά 150% σε σχέση με το 2019.
Στην Ασία, η ένταση μεταξύ Κίνας και Ταϊβάν βρίσκεται στο κόκκινο, η Αϊτή βρίσκεται στο έλεος των συμμοριών μετά την δολοφονία του προέδρου Ζοβενέλ Μοΐζ, τον Ιούλιο του 2021.
Η Βόρεια Κορέα απειλεί συνεχώς με όπλα μαζικής καταστροφής.
Η Τουρκία πραγματοποιεί σχεδόν καθημερινά επιδρομές στο Ιράκ και στη Συρία.
Από τη Βενεζουέλα ως τον Καύκασο
Στη Λατινική Αμερική μια νέα εστία ανάφλεξης έκανε πρόσφατα την εμφάνισή της, με αφορμή το «δημοψήφισμα», στις 3 Δεκεμβρίου, του Μαδούρο για την προσάρτηση στη Βενεζουέλα του γειτονικού Εσεκίμπο, που αποτελεί τα δύο τρίτα του εδάφους της Γουϊάνας, περιοχής πλούσιας σε πετρέλαιο και ορυκτά.
Στρατοί έχουν παραταχθεί στις δύο πλευρές των συνόρων, σε μια σύγκρουση που διαρκεί τα τελευταία 200 χρόνια. Και το Ηνωμένο Βασίλειο έστειλε ένα πολεμικό πλοίο στην ΄περιοχή της Γουιάνας.
Η Βενεζουέλα υποστηρίζει ότι το φυσικό σύνορο θα πρέπει να είναι ο ποταμός Εσεκίμπο, όπως ήταν το 1777, την εποχή της ισπανικής αποικιοκρατίας. Η Γουιάνα λέει ότι τα σύνορα, που χαράχτηκαν την εποχή της βρετανικής αποικιοκρατίας, επικυρώθηκαν από διαιτητικό δικαστήριο του Παρισιού το 1899. Αιώνες μετά, στην περιοχή ακούγονται πάλι τύμπανα πολέμου.
Στον Καύκασο, διαρκεί η κρίση μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας, παρά τις προσπάθειες τελικής συμφωνίας μετά την κατάληψη του Ναγκόρνο Καραμπάχ από το Μπακού και την έξοδο άνω των 100.000 Αρμενίων. Ίσως είναι η μοναδική σύρραξη με ελπίδες να λήξει μέσα στο 2024.
Κλιματική κρίση και πόλεμοι για το νερό
Σα να μην φτάνουν όλα αυτά, το 2023 υπήρξε η χρονιά με υψηλές θερμοκρασίες ρεκόρ και ακραία φυσικά φαινόμενα, ως συνέπεια της κλιματικής αλλαγής. Πριν από τρεις δεκαετίες, το 44% των συρράξεων συνέβαινε σε ευάλωτες κλιματικά χώρες, ενώ τώρα ο αριθμός έχει φθάσει στο 67%.
Αυτή τη στιγμή σε όλον τον κόσμο υπάρχουν 300 μικροσυρράξεις για τον έλεγχο του νερού. Πριν από τριάντα χρόνια, ο Ισμαήλ Σεραγκελντίν, αντιπρόεδρος τότε της Παγκόσμιας Τράπεζας είχε προφητεύσει ότι οι επόμενοι πόλεμοι δεν θα γίνονται για το πετρέλαιο, αλλά για το νερό.
Φαίνεται ότι ήλθε η ώρα να επαληθευθεί η θεωρία του. Σήμερα, ένα δισ. άνθρωποι στον πλανήτη δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό. Ένας σπάνιος και ζωτικός πόρος που θα γίνεται σπανιότερος όσο αυξάνουν ο παγκόσμιος πληθυσμός και η ξηρασία. Υπολογίζεται ότι την επόμενη δεκαετία η παγκόσμια ζήτηση σε νερό θα αυξηθεί κατά 40%, την ώρα που οι πόροι θα μειώνονται. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, πέντε δις άνθρωποι θα μπορούσαν να επηρεαστούν από τη λειψυδρία.
Σύμφωνα με το Pacific Institute, από το 2020 έχουν ήδη ξεσπάσει 140 συγκρούσεις για το νερό σε όλον τον κόσμο. Από τον παλαιότερο γνωστό πόλεμο για το νερό στη Μεσοποταμία πριν από 4.500 χρόνια, έχουν συνολικά ξεσπάσει 1.300 συγκρούσεις.
Αίγυπτος, Σουδάν και Αιθιοπία ερίζουν για τα νερά του Νείλου από τον καιρό του Ηρόδοτου.
Στη δεκαετία του 2000, το ένα τέταρτο των πολεμικών συγκρούσεων εξαιτίας της έλλειψης νερού εντοπίστηκε στη Μέση Ανατολή, στη νότια Ασία και στην υποσαχάρια Αφρική. Και από τότε αυξάνουν. Ήταν 220 μεταξύ του 2000 και του 2009, 620 μεταξύ 2010 και 2020 και από το 2020 ως το 2022 είχαν καταγραφεί 201.
Πολεμικό όπλο από τη Μαριούπολη ως τη Μπουρκίνα Φάσο
Το νερό χρησιμοποιείται στις μέρες μας και ως πολεμικό όπλο. Σύμφωνα με καταγγελία της Ευρωπαϊκή Επιτροπής, σε πολλές πόλεις της Ουκρανίας, «ο ρωσικός στρατός έκοψε σκόπιμα την πρόσβαση του πληθυσμού σε πόσιμο νερό, χρησιμοποιώντας την απειλή της αφυδάτωσης για να αναγκάσει σε παράδοση τη πόλη και αρνούμενος την πρόσβαση στις πιο βασικές ανάγκες».
Είναι χαρακτηριστικό ότι σε απόσταση 8.000 χιλιομέτρων από την Μαριούπολη, στη Μπουρκίνα Φάσο, και σχεδόν τις ίδιες ημερομηνίες, ανατινάχθηκαν 32 σταθμοί διανομής νερού, αφήνοντας 300.000 ανθρώπους χωρίς πρόσβαση στο πολύτιμο αυτό φυσικό αγαθό.
Χώρες όπως το Αφγανιστάν και η Χιλή βιώνουν την ξηρασία με δραματικό τρόπο – πάνω από τρία χρόνια το Αφγανιστάν, πάνω από ένδεκα η Χιλή. Χώρες όπως η Βολιβία, το Περού, ο Ισημερινός, η Κολομβία θεωρούνται υψηλού κινδύνου. Το ίδιο και η Υπεριορδανία και η Γάζα πολύ πριν από την τελευταία σύγκρουση. Και η Βασόρα, στο Ιράκ, ενώ η ροή από τον Τίγρη και τον Ευφράτη μειώνεται προκειμένου να εξυπηρετεί τις ανάγκες της Τουρκίας.
Ο Ινδός ποταμός είναι ζωτικής αξίας για την βόρεια Ινδία και το Πακιστάν, αλλά πηγάζει από τα βουνά του Θιβέτ που ελέγχονται από την Κίνα.
Την ίδια ώρα, η διαδικασία αφαλάτωσης του νερού -και στη μεσογειακή λεκάνη- γίνεται απαγορευτική λόγω της αύξησης του ενεργειακού κόστους. Αυτό με τη σειρά του προκαλεί μείωση των καλλιεργειών και της παραγωγής που οδηγεί σε αύξηση των τιμών και σε επισιτιστική κρίση. Μεγάλα προβλήματα αντιμετωπίζει η αμπελουργία, καθώς για ένα μπουκάλι κρασί απαιτούνται 800 ως 900 λίτρα νερό.
Μέχρι το 2050, ο παγκόσμιος πληθυσμός αναμένεται να ξεπεράσει τα 9,7 δις ανθρώπους και η ανησυχία για την επάρκεια σε νερό και τροφή φουντώνει.
Μέσα σ’ αυτήν την γενική παράνοια… τελειώνουν και οι στρατιώτες. Στα πολεμικά μέτωπα «απασχολούνται» όλο και περισσότεροι μισθοφόροι. Μετά τον ιδιωτικό στρατό Βάγκνερ, που κυριαρχεί από την Αφρική ως τη Λευκορωσία, πληθαίνουν οι ειδήσεις για προσλήψεις εκατοντάδων χιλιάδων «συμβασιούχων πολεμιστών» διασκορπισμένων σε όλον τον πλανήτη.
Εξήντα χρόνια από τότε που ο Φρέντερικ Φορσάιθ έγραψε το αριστούργημά του «Τα σκυλιά του πολέμου», τα αλυχτίσματά τους εξακολουθούν να φθάνουν στα αυτιά μας…
* Η Σοφία Βούλτεψη είναι Βουλευτής Β3 Νοτίου Τομέα Αθηνών, υφυπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, δημοσιογράφος
