Χιλιομόδι Κορινθίας: Στο «φως» μνημειώδες ταφικό κτίσμα ελληνιστικών χρόνων

Τον Οκτώβριο του 2024 ολοκληρώθηκαν οι εργασίες της συστηματικής αρχαιολογικής έρευνας στο Χιλιομόδι Κορινθίας, στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «Αρχαίας Τενέας». Φέτος για πρώτη φορά αποκαλύφθηκε στην Κορινθία μνημειώδες ταφικό κτίσμα ελληνιστικών χρόνων κατά τα πρότυπα των μακεδονικών τάφων. Τα ευρήματα δε από το εξωτερικό και το εσωτερικό του παραπέμπουν ξεκάθαρα στη μακραίωνη χρήση του και σε λατρεία που συνδέεται με την ίαση.

Το ταφικό μνημείο έχει σχήμα ανισοσκελούς «Τ» σε κάτοψη και αποτελείται από δύο ενότητες, τον διάδρομο πρόσβασης διαστάσεων 2,80μ. × 1,20μ. και τον κυρίως ταφικό θάλαμο διαστάσεων 2,75μ. × 7.40μ. Ο ταφικός θάλαμος, ορθογώνιος σε κάτοψη, έχει προσανατολισμένο τον επιμήκη άξονά του Β-Ν, ενώ ο διάδρομος συναντά κάθετα τον ταφικό θάλαμο στο μέσον της ανατολικής μακράς πλευράς του. Η πρόσβαση στον ταφικό θάλαμο γίνεται από σχετικά στενό διάδρομο με κατεύθυνση Α-Δ, ο οποίος αποτελείται από ένα υπαίθριο τμήμα, που μπορεί να χαρακτηριστεί «δρόμος» και από ένα στεγασμένο τμήμα, μέρος της οριζόντιας οροφής του οποίου διατηρείται, ενώ η είσοδος στο εν λόγω τμήμα γίνεται μέσω θυραίου ανοίγματος, το οποίο βρέθηκε σφραγισμένο εξωτερικά με ορθογώνια καλυπτήρια πλάκα. Το ανώφλι του ανοίγματος διαμορφώνεται από ένα ορθογώνιο μέλος σε επανάχρηση.

Στον κυρίως θάλαμο εντοπίστηκαν μια μονολιθική σαρκοφάγος και άλλες πέντε ορθογώνιες κτιστές θήκες περιμετρικά των τοίχων: Σε δύο τάφους οι καλυπτήριες πλάκες βρέθηκαν εμφανώς παραβιασμένες, ενώ στους υπόλοιπους δεν εντοπίστηκε κάλυψη. Από το σύνολο των έξι τάφων, μόνον στη σαρκοφάγο διατηρούνταν σε ανατομική θέση η ταφή ενός ενήλικου ατόμου, πιθανότατα γυναίκας, ενώ στους υπόλοιπους τάφους το ανθρωπολογικό υλικό βρέθηκε διαταραγμένο.

Αξιοσημείωτο είναι ότι εντός της σαρκοφάγου εντοπίστηκε μεγάλος αριθμός ζωικών οστών από μεγάλα και μικρά οικόσιτα ζώα και μεταξύ αυτών κέλυφος χελώνας. Πυκνό στρώμα με ζωικά οστά εντοπίστηκε τόσο στην επίχωση του μνημείου όσο και εντός του ταφικού θαλάμου, μαζί με αγγεία του 5ου και 6ου αι. μ. Χ. Φαίνεται πως το μνημείο χρησιμοποιήθηκε για ενταφιασμούς μέχρι και τον 4ο αι. μ.Χ. όταν και σφραγίστηκε και εν συνεχεία στην ύστερη ρωμαϊκή περίοδο παραβιάστηκε η στέγη, συλήθηκαν οι ταφές και χρησιμοποιήθηκε αποκλειστικά για περίδειπνα.

Τα ευρήματα που προέκυψαν από το εσωτερικό του μνημείου και τους τάφους εντός αυτού είναι πλούσια και χρονολογούνται κυρίως στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν χρυσό δαχτυλίδι με σφραγιδόλιθο από ημιπολύτιμο λίθο που απεικονίζει τον Απόλλωνα με θεραπευτικό όφι, δύο χρυσές δανάκες που αντιγράφουν νομισματικούς τύπους της ελληνιστικής εποχής της Σικυώνας, αναθηματικό πήλινο δάχτυλο, χρυσά φύλλα από στεφάνι, απόθεση μικκύλων αγγείων ελληνιστικών χρόνων, ασημένιο τετρόβολο Φιλίππου Γ΄ Αρριδαίου, σιδερένιες στλεγγίδες και σιδερένιο εγχειρίδιο, χάλκινα διακοσμητικά αντικείμενα, γυάλινες χάντρες, χάλκινα κοχλιάρια, ατρακτόσχημα και βολβόσχημα μυροδοχεία κ.ά.

Ενδιαφέρον ωστόσο παρουσιάζει και ο χώρος εξωτερικά του μνημείου η ανασκαφή του οποίου δεν έχει ολοκληρωθεί. Ανατολικά της εισόδου του μνημείου εντοπίστηκε τμήμα λιθόστρωτης οδού με κατεύθυνση Β/Ν και με κλίση στα νότια, ενώ βόρεια του μνημείου αποκαλύφθηκε τμήμα περιβόλου 6,50μ. × 4,10μ. Στην επίχωση του χώρου που ορίζει ο περίβολος εντοπίστηκαν αναθήματα – ομοιώματα πήλινων δαχτύλων χεριού με οπή ανάρτησης καθώς και τμήμα από πήλινο ομοίωμα βραχίονα, ενδείξεις που συνιστούν χώρο ιδιαίτερης λατρείας που σχετίζεται με την ίαση. Άλλωστε, μέσα και γύρω από το ταφικό μνημείο βρέθηκαν αρχιτεκτονικά μέλη, επίκρανο, τμήμα θωρακίου και τμήμα κορμού παραστάδας, όπως επίσης και μέλη από οριζόντιο γείσο που δεν αποκλείεται να αποτελούσαν μέρος μιας πιθανής ορατής ανωδομής του μνημείου, όπως ένας ταφικός ναΐσκος ή να προέρχονται από μικρότερα ταφικά μνημεία στον άμεσο περίγυρο του νεκροταφείου.

Σε κάθε περίπτωση, η συνέχεια και ολοκλήρωση της ανασκαφής στον περιβάλλοντα χώρο του μνημείου, αναμένεται να αποσαφηνίσει την αρχική μορφή του συγκροτήματος στο οποίο συμπεριλαμβανόταν το μαυσωλείο, καθώς επίσης και τα χρονολογικά επεισόδια που σχετίζονται με αυτό.

Η αρχαιολογική έρευνα συνεχίστηκε και στον οικιστικό ιστό της πόλης με την αποκάλυψη στα ανώτερα ανασκαφικά στρώματα νέων δομών ρωμαϊκών και ύστερων ρωμαϊκών χρόνων που σχετίζονται με την κατοίκηση, την παραγωγική διαδικασία και την αποθήκευση προϊόντων.  Μεταξύ άλλων ξεχωρίζει ο ορθογώνιος κλίβανος που διατηρείται σε εξαιρετικά καλή κατάσταση. Έχει υπόγειο θάλαμο θέρμανσης και υπέργειο θάλαμο όπτησης. Ο διάδρομος πυροδότησης απολήγει στο θάλαμο θέρμανσης στο μέσον του οποίου διατηρείται πεσσός τετράγωνης διατομής από όπου εκκινούν ακτινωτά τοξύλια για την στήριξη της εσχάρας, τα οποία κατέληγαν στα πλευρικά, επενδυμένα με πηλό, τοιχώματα του κλιβάνου.

Ο θάλαμος όπτησης είναι τετράγωνος και σώζει μεγάλο τμήμα της εσχάρας από ομοιόμορφα τοποθετημένες θερμαγωγές οπές-κυψελίδες. Στο εσωτερικό του κλιβάνου εντοπίστηκε μεγάλη ποσότητα απανθρακωμένου πηλού, καταπεσμένα τμήματα των τοξυλίων και της εσχάρας και ελάχιστα παραμορφωμένα τμήματα κεραμικών.

Το πρόγραμμα της Αρχαίας Τενέας διεξάγεται με φορέα υλοποίησης τη Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού υπό τη Διεύθυνση της δρ. Ε. Κόρκα και υπεύθυνη αρχαιολόγο των ανασκαφών την κ. Π. Ευαγγέλογλου, αρχαιολόγο της ΕΦΑ Κορινθίας. Υποστηρίζεται από διεπιστημονική ομάδα με υπεύθυνους το δρ. Κ. Λαγό νομισματολόγο, την κ. Χρ. Παπαγεωργοπούλου ανθρωπολόγο καθηγήτρια του Δ.Π.Θ., και τον κ. Α. Γεωργόπουλο, ομότιμο καθηγητή φωτογραμμετρίας του Ε.Μ.Π. Στο πλαίσιο των παραπάνω συνεργασιών εφαρμόστηκαν σύγχρονες μέθοδοι φωτογραμμετρικής αποτύπωσης, τρισδιάστατης απεικόνισης χώρων, αντικειμένων και ανθρωπολογικού υλικού.

Για μια ακόμη χρονιά συμμετείχαν φοιτητές από Πανεπιστημιακά Ιδρύματα της Ελλάδας με υπεύθυνους τομεάρχες τους Π. Βλάχου, Έ. Καπουράλου, Π. Παναϊλίδη, Ι. Χρηστίδη, Χ. Τερζούδη, τον αρχιτέκτονα δρ. Δ. Μπάρτζη, τον τοπογράφο Ζ. Κορολή υπό την επίβλεψη του κ. Α. Ηλιοδρομίτη συνεργαζόμενο διδάσκοντα του ΠΑ.Δ.Α. Υπεύθυνη συντήρησης των ευρημάτων είναι η συντηρήτρια έργων τέχνης και αρχαιοτήτων κ. Φ. Κουσιάκη σε συνεργασία με τη συντηρήτρια Λ. Ντίνου.

Την επιμέλεια και επεξεργασία των εκπαιδευτικών προγραμμάτων και εργαστηρίων δημιουργικής γραφής έχει η δρ. Μ. Χάψα φιλόλογος και συγγραφέας που υπηρετεί στο 4ο ΓΕΛ Κορίνθου. Σταθερά και φέτος διεξήχθησαν στο χώρο της ανασκαφής εκπαιδευτικές ξεναγήσεις σε μαθητές της Κορινθίας. Αποτέλεσμα των εκπαιδευτικών αυτών επισκέψεων θα είναι η πραγματοποίηση πολιτιστικού αφιερώματος για την αρχαία Τενέα στις 21 Φεβρουαρίου 2025 με τίτλο: «ΑΡΧΑΙΑ TENEA, ΕΦΗΒΙΚΕΣ ”ΦΩΝΕΣ” ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΟΣ ΠΟΛΙΤΕΙΟΤΗΤΑ» από έντεκα σχολεία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Κορινθίας.

Ευχαριστούμε θερμά για τη γενναιόδωρη αρωγή τους, την Περιφέρεια Πελοποννήσου, το Δήμο Κορινθίων και την εταιρεία METLEN. Επίσης, ευχαριστούμε το σωματείο «Φίλοι Αρχαίας Τενέας» και τους κατοίκους του Χιλιομοδίου, οι οποίοι αγκαλιάζουν το έργο μας. Επιπρόσθετα, ευχαριστούμε τους κ.κ. Ανδρέα και Γκέλη Σκούρτη, Νικόλαο και Παναγιώτη Σκούρτη, Βασίλη Ραντίτσα και Αναστάσιο και Γεώργιο Μπίτζιο, που παραχώρησαν τα αγροτεμάχιά τους για τη διεξαγωγή της έρευνας, καθώς και την κ. Μαρία Μανουσάκη που μαζί με τον εκλιπόντα πια και αείμνηστο Μανούσο Μανουσάκη φιλοξένησαν για μια ακόμη χρονιά τους τομεάρχες και ερευνητές του προγράμματός μας. Τέλος, ευχαριστούμε τη ΔΙΠΚΑ και ΕΦΑ Κορινθίας καθώς και τη Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεότερων Μνημείων, την ΕΦΑ Πόλης Αθηνών και το Νομισματικό Μουσείο για την υποστήριξή τους.

Πηγή: ΥΠΠΟΑ
Επιμέλεια: Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]