Ο πολυμεταφρασμένος ποιητής Αντώνης Δ. Σκιαθάς απαντά σε ερωτήσεις που αφορούν την ποιητική του δημιουργία.
- Για ποιον λόγο ασχοληθήκατε με τη γραφή;
Η ποίηση είναι για τη ζωή μου ένας κώδικας καθημερινότητας. Από τα εφηβικά μου χρόνια, αμέσως μετά την πτώση της Χούντας των Συνταγματαρχών και την ταπεινωτική για την πατρίδα επταετία, ξεκίνησα να γράφω. Η οικογενειακή μας βιβλιοθήκη περιλάμβανε αρκετούς τίτλους, κυρίως ιστορικούς, αλλά και πολλούς τόμους κλασικής λογοτεχνίας. Η φιλαναγνωσία του πατέρα μου και οι σχέσεις του με προσωπικότητες της διανόησης της εποχής, μου επέτρεψαν από νωρίς να έρθω σε επαφή, έστω και κειμενικά, με λογοτεχνικές φυσιογνωμίες όπως ο Γιάννης Ρίτσος, ο Τάσος Λειβαδίτης, ο Κώστας Βάρναλης, ο Γιάννης Σκαρίμπας και ο ακούραστος Αντώνης Σαμαράκης. Ένα τυχαίο γεγονός – η απώλεια της αδερφής ενός συμμαθητή μου στο Γυμνάσιο – σε συνδυασμό με την ανάγνωση των ποιημάτων του Κώστα Καρυωτάκη, αποτέλεσαν την αφορμή για να αρχίσω να καταγράφω τις σκέψεις μου για τον κόσμο που γνώριζα. Τα κείμενα των κλασικών όπως του Φ. Ντοστογιέφσκι, του Δ. Βικέλα, της Π. Δέλτα, αλλά και του Α. Κάλβου, του Ονορέ ντε Μπαλζάκ, του Κ. Π. Καβάφη, μου έδωσαν δύναμη και αποτέλεσαν αναπόσπαστο κομμάτι της αισθητικής καλλιέργειας που δεν διδάχτηκα στις σχολικές αίθουσες, αλλά αποκόμισα από την ατμόσφαιρα της οικογενειακής βιβλιοθήκης.
- Πόσο εύκολη ή δύσκολη είναι η συγγραφή για εσάς;
Η γραφή είναι η καθημερινή μου ενασχόληση. Από τη μία η προσωπική μου διαδρομή περιλαμβάνει κείμενα που αφορούν τη συγκρότηση της κριτικής μου ταυτότητας και από την άλλη, η συμμετοχή μου σε συλλογικά έργα με διαφορετικό λόγο κάθε φορά με ωθεί να συνομιλώ αδιάκοπα, μέσα από τη συγγραφή, με τη λογοτεχνική μου παραγωγή. Δεν έχει σημασία αν ένα κείμενο γεννιέται με ευκολία ή με δυσκολία. Σημασία έχει η στοχοπροσήλωση στην «ιδεολογία» που διαμορφώνει η αισθητική της γραφής. Όταν κάθομαι στο γραφείο μου για να δημιουργήσω, αποστασιοποιούμαι από ό,τι είναι περιττό εκείνη τη στιγμή και αφοσιώνομαι στη δυναμική του κειμένου. Βιώνω τα πάθη του αφηγητή και μαζί του υποφέρω, διασκεδάζω, αγωνιώ, χαίρομαι, ζω τη βιωτή της περσόνας που έχω δημιουργήσει.
- 3. Μοιραστείτε μαζί μας τη στιγμή που αποφασίσατε να γράψετε το πρώτο σας βιβλίο.
Το πρώτο μου βιβλίο «Παραμεθόριο Νεκροταφείο», εκδόθηκε το 1983 στην Αθήνα. Περιλάμβανε ποιήματα που γράφτηκαν από τα δεκαεπτά μου χρόνια μέχρι το πρώτο έτος των σπουδών μου στην Πολυτεχνική Σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών, στο Τμήμα Χημικών Μηχανικών. Κάποια από αυτά είχαν ήδη προδημοσιευτεί σε περιοδικά της εποχής, τα οποία ήταν κυρίως εφήμερες εκδοτικές προτάσεις νέων δημιουργών που προσπαθούσαν να εκφραστούν με κάθε δυνατό τρόπο μετά την πνευματική ασφυξία που είχε δημιουργήσει η επταετία. Τα ποιήματα αυτά είχαν έντονες δόσεις πεσιμισμού, επηρεασμένα τόσο από τις αναγνωστικές μου εμπειρίες εκείνης της περιόδου όσο και από την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα. Το να κυκλοφορήσει τότε ένα βιβλίο –και μάλιστα από έναν φοιτητή– ήταν δύσκολη υπόθεση. Οι εκδόσεις και όσοι είχαν την ευθύνη τους λειτουργούσαν με διαφορετικούς κανόνες από αυτούς που ισχύουν σήμερα. Όλα αυτά, σε ένα περιβάλλον όπου η επικοινωνία γινόταν αποκλειστικά μέσω του σταθερού τηλεφώνου, οι παρέες έγραφαν την ιστορία τους μέσα από τον έντυπο Τύπο – εφημερίδες και περιοδικά – και το αναγνωστικό κοινό είχε διαφορετικές αξίες και λογοτεχνική αισθητική.
- 4. Ποιος είναι ο πρώτος άνθρωπος που διαβάζει το βιβλίο σας όταν το τελειώσετε;
Τα κείμενά μου τα αφήνω στο συρτάρι για αρκετό καιρό και όταν ολοκληρώσουν τη συγγραφική τους διαδρομή, αφού τα έχω επεξεργαστεί πολλές φορές, τα διαβάζουν ταυτόχρονα οι συνεργάτες μου, φιλόλογοι του γραφείου μου, δύο ποιητές και μία ποιήτρια της γενιάς μου, καθώς και ο εκδότης μου. Στο πρόσωπο του Κωνσταντίνου Κορίδη έχω ανακαλύψει έναν εξαιρετικό γνώστη της ποίησης, τόσο της σύγχρονης ελληνικής παραγωγής όσο και της παγκόσμιας κλασικής γραμματείας. Φυσικά, όσο περνούν τα χρόνια, γίνομαι όλο και πιο απαιτητικός, οπότε πολλά από τα κείμενα που γράφω πλέον παραμένουν ανέκδοτα. Ίσως κάποια στιγμή εκδοθούν όταν φτάσουν στην ωριμότητα που θέλω να χαρακτηρίζει συνολικά το έργο μου.
- Εμπεριέχουν οι ήρωές σας ένα κομμάτι του εαυτού σας και σε ποιον βαθμό;
Πολλά από τα κείμενά μου είναι τόσο αυτοαναφορικά όσο και αυτοβιογραφικά. Ο αναγνώστης μπορεί κάθε φορά να ανακαλύπτει στιγμές από τον προσωπικό μου βίο, ιδιαίτερα μέσα από τους ήρωες των αφηγηματικών μου κειμένων, καθώς αρκετές φορές πρόκειται για πρόσωπα του στενού μου περιβάλλοντος. Όταν αναφέρομαι στην περίοδο της επταετίας, ένα από τα πρόσωπα που σηματοδοτούν την αφηγηματική μου προσέγγιση είναι ο πατέρας μου, Δημήτρης Σκιαθάς, και η προσφορά του. Η δράση του κατά τη διάρκεια εκείνων των χρόνων περιλάμβανε τρόπους και κώδικες που μπορούμε να αναγνωρίσουμε σε εκείνη την εποχή. Άλλωστε, η εικονοποιία μου για αυτήν τη χρονική περίοδο αντλείται από την ασπρόμαυρη καθημερινότητα των Ελλήνων.
- Απευθύνεστε σε συγκεκριμένο πρόσωπο όταν γράφετε ένα βιβλίο;
Τα πρόσωπα που παρουσιάζονται σε κάθε βιβλίο μου είναι αυτά που επιλέγω να φωτίσω από το «εικονοστάσι» των ανθρώπων που δρουν μέσα στον σύγχρονο τρόπο ζωής. Μέσα από τη δυναμική της γλώσσας εικονοποιώ και περιγράφω συνεχώς προσωπικότητες και ανθρώπους στη γήινη διαδρομή τους. Φυσικά, σε μια παγκοσμιοποιημένη εποχή, η προσπάθειά μου αφορά και την επικοινωνία με αναγνώστες που μιλούν άλλες γλώσσες.
- Έχετε αγωνία για τις αντιδράσεις των αναγνωστών σας;
Αγωνία για τις αντιδράσεις των αναγνωστών μου πλέον δεν έχω. Όμως, με ενδιαφέρει να επικοινωνώ μαζί τους και φυσικά τους νοιάζομαι. Αυτό που με αφορά είναι να μη διαταραχθεί η σχέση που έχουμε χτίσει εδώ και τέσσερις δεκαετίες. Οι αναγνώστες μου συνεχώς αυξάνονται και αυτό μου δίνει μεγάλη χαρά. Σημαντικό, επίσης, είναι ότι το έργο μου αποκτά αναγνώστες και σε άλλες γλώσσες, συνομιλώντας με αρκετούς ομοτέχνους σε διάφορες χώρες, μέσω των μεταφράσεων της ποίησής μου και της συμμετοχής μου σε διεθνή φεστιβάλ ποίησης.
- 8. Πόσο τολμηρός είστε στη γραφή σας; Θέτετε περιορισμούς στον εαυτό σας λόγω κοινωνικών συμβάσεων;
Όσο περνούν τα χρόνια, σαφώς αλλάζει η προσέγγιση της θεματολογίας μου. Ωστόσο, σε μεγάλο βαθμό, αυτή παραμένει ίδια, καθώς η εμπειρία που έχω αποκτήσει από τις ποιητικές μου «οδοιπορίες» μου επιτρέπει να διαχειρίζομαι κοινωνικές αξίες αλλά και προσωπικές αισθητικές. Αυτές αφορούν τον τρόπο που σκέφτομαι και πορεύομαι καθημερινά. Δεν προκαλώ τον αναγνώστη, πιθανόν όμως τον φέρνω αντιμέτωπο με τις αξίες που έχω ορίσει ως τρόπο ζωής. Έχω δημιουργήσει τις δικές μου «κόκκινες γραμμές» και οι περιορισμοί που θέτω σχετίζονται με αυτά που ορίζω ως προσωπική ταυτότητα. Οι κοινωνικές συμβάσεις που ορίζει ο σύγχρονος τρόπος ζωής είναι απ’ εκείνα που περιγράφουν το έργο μου, που δεν μπορεί να έχει απόκλιση από τα ανθρώπινα, έχει όμως πολλές φορές απόκλιση από τα υποτιθέμενα αρεστά.
- 9. Από τι πάσχει κατά τη γνώμη σας η ελληνική λογοτεχνία;
Η ερώτησή σας θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση ενός διδακτορικού για τις παθογένειες της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας. Πρόκειται για φαινόμενα διαχρονικά που βαθαίνουν όσο περνούν τα χρόνια, ειδικά λόγω της πληθώρας των εκδόσεων που κάθε έτος βλέπουν το φως της δημοσιότητας. Σε λίγους εκδοτικούς οίκους υπάρχει επιτελείο ανάγνωσης και επιλογής. Με λίγα λόγια, λείπει το φίλτρο της εκδοτικής πρότασης. Ταυτόχρονα, σχεδόν απουσιάζει από τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία ο ουσιαστικός και καθαρός κριτικός λόγος. Το διαδίκτυο, με την εφήμερη δημοσιότητά του και την επιφανειακή προβολή κειμένων, συχνά εξυπηρετεί μόνο τις «παρέες» των χρηστών. Οι όλο και αυξανόμενοι ομόκεντροι κύκλοι που δημιουργούνται σε όλα τα επίπεδα – και με κριτήριο το σύστημα συμφερόντων – μάλλον προκαλούν προβλήματα στον χώρο. Η ουσιαστική επικοινωνία με τη διεθνή λογοτεχνική κοινότητα είναι ελλιπής, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Στοιχεία που παρατηρούμε στις διεθνείς εκθέσεις βιβλίου, τόσο στην Ευρώπη όσο και σε άλλες ηπείρους, δείχνουν ότι πρέπει να αλλάξουν πολλά στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνική παραγωγή.
- Ποια ήταν η αφορμή για το τελευταίο σας βιβλίο;
Η αφορμή για το τελευταίο μου βιβλίο «Ημερολόγιο Θηριοδαμαστή», που κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 2024 από τις ιστορικές εκδόσεις Ιωλκός, με τη φροντίδα του εκδότη Κωνσταντίνου Κορίδη, είναι η καταγραφή της ιδεολογίας του «εμείς» μέσα στην αυτοκαταστροφική μανία του ανθρώπινου περιβάλλοντος. Υπηρετώ και σε αυτό το βιβλίο τον βίο των λέξεων και μέσα από αυτές τονίζω την ύπαρξή τους.
Εισαγωγικό κείμενο
Ο Αντώνης Δ. Σκιαθάς από το 1983 που εξέδωσε την ποιητική του συλλογή «Παραμεθόριο Νεκροταφείο» έως αυτές τις μέρες που εκδόθηκε από τις εκδόσεις Ιωλκός το «Ημερολόγιο Θηριοδαμαστή», συμμετέχει ενεργά στην σύγχρονη λογοτεχνική σκηνή της χώρας μας. Τόσο με το ποιητικό του έργο και τις μεταφράσεις των ποιημάτων του σε άλλες γλώσσες, όσο και με την κυκλοφορία θεματικών ανθολογιών σε συνεργασία και με τις εκδόσεις «Ελληνοεκδοτική» δημιουργεί μια σημαντική αναγνωστική πρόταση για τη λογοτεχνία. Η ποίηση του Αντώνη Σκιαθά έχει μεταφραστεί σε 15 γλώσσες. Πρόσφατες εκδόσεις στο εξωτερικό είναι στη Ρουμανία, η «Αρχιτεκτονική της Σιωπής», “Arhitectura Taceril” από τις εκδόσεις Vinea στο Βουκουρέστι σε μετάφραση Angela Bratsou, που ήταν υποψήφια στην Ελλάδα για το κρατικό βραβείο ποίησης. Στην Τσεχία, μια σειρά με κείμενα για τις Ελληνίδες Θεές με χαρακτικά του Pavel Piekar σε μετάφραση Lucie Kulligova και Lucie Kfesfanova. Στην Αλβανία μια ανθολογία από το έργο του “Vertebrat e Poeteve“ από τις εκδόσεις Neraida στα Τίρανα σε μετάφραση Νίκου Κατσαλίδα. Η πρόσκληση και συμμετοχή του σε συνέδρια και Διεθνή Φεστιβάλ Ποίησης επιτρέπουν τόσο στο έργο του όσο και στις δράσεις που έχει ιδρύσει και υπηρετεί, όπως το Patras World Poetry Festival, το CultureBook, το Γραφείον Ποιήσεως, να συνομιλούν με ποιητές και ποιήτριες αλλά και φορείς ποίησης στο εξωτερικό. Ο ποιητής Αντώνης Δ. Σκιαθάς είναι εκλεγμένο μέλος του Δ.Σ. της εταιρείας συγγραφέων και μέλος του Δ.Σ. του φορέα ΕΛΙΒΙΠ (Ελληνικό Ίδρυμα Βιβλίου και Πολιτισμού) που ως αρμόδιος φορέας χαράσσει την εθνική πολιτική βιβλίου. Το 2024 κυκλοφόρησαν συνολικά 27 βιβλία που αφορούν το έργο του αλλά και συμμετοχές σε συλλογικές εκδόσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό με αφορμή τον ποιητικό λόγο. Ο ίδιος μας δήλωσε ότι η καθημερινότητά του είναι ταγμένη στη λογοτεχνία και μας έκανε ιδιαίτερη αναφορά στην ποίηση που γι’ αυτόν είναι κώδικας ζωής. Η πρόσφατη επίσκεψή του στην παγκόσμια έκθεση βιβλίου στα Αραβικά Εμιράτα όπου τιμήθηκε για το έργο του παρουσία σημαντικών προσωπικοτήτων των Αραβικών γραμμάτων, αποτέλεσε σημαντική εμπειρία για το πως η λογοτεχνία δημιουργεί πολιτιστική διπλωματία. Το Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης που αποτελεί πλέον τοπόσημο πολιτισμού για τη Δυτική Ελλάδα την τελευταία δεκαετία, πραγματοποιείται μεταξύ άλλων με την στήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού, της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας, του Πανεπιστημίου Πατρών κ.α. Η πρόθεση τόσο του ιδίου, όσο και της οργανωτικής επιτροπής του φεστιβάλ είναι να το αγκαλιάσει η κοινωνία της Αχαΐας και ταυτόχρονα να φτάσουν οι δράσεις του με όλους τους δυνατούς τρόπους και στη νέα γενιά μέσα από τα σχολεία και τα πανεπιστήμια της περιοχής. Σύντομα θα κυκλοφορήσει η Ανθολογία που έχει ως θέμα «Κραυγές από τη Γη» στην οποία ο Αντώνης Σκιαθάς έχει ανθολογήσει 54 σύγχρονους ποιητές, ποιήτριες και συγγραφείς με ανέκδοτα ποιήματα και κείμενά τους με θέμα τη «φύση, την κοινωνία, το περιβάλλον, τον άνθρωπο», υπό την αιγίδα του Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου Αθηνών και τη συνεργασία του Ιταλικού τμήματος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η έκδοση είναι δίγλωσση, Ελληνικά – Ιταλικά και θα παρουσιαστεί τον Μάιο στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, καθώς φέτος τιμώμενη χώρα είναι η Ιταλία. Την ευθύνη της μετάφρασης των κειμένων στα Ιταλικά και την επιμέλεια έχει η καθηγήτρια της Ιταλικής Φιλολογίας του Α.Π.Θ., Ζώση Ζωγραφίδου με την μεταφραστική της ομάδα. Συνέχεια έχει το δίτομο έργο Ελληνικά – Αγγλικά, «Ιστοί Αφήγησης», όπου εκεί ο Αντώνης Σκιαθάς δημιουργεί μια συμπερίληψη 102 συγγραφέων από 10 χώρες όπου με κείμενά τους ανέκδοτα, ειδικά γραμμένα για αυτήν την ανθολογία συνομιλούν με τον καρκίνο του μαστού και τον πόνο γενικότερα. Τη μεταφραστική ομάδα συντονίζει η καθηγήτρια αγγλικής φιλολογίας του ΕΚΠΑ, Λιάνα Σακελλίου και τελεί υπό την αιγίδα της αντίστοιχης έδρας του Πανεπιστημίου Columbia της Νέας Υόρκης. Και οι δύο αυτές ανθολογίες έχουν προγραμματιστεί να κυκλοφορήσουν από τις εκδόσεις «Ελληνοεκδοτική».
