Capital control και ΦΠΑ 23% πλήττουν την παραγωγή βιβλίου στη χώρα-Εκδοτικοί οίκοι σε κατάσταση κρίσης

Οι επικεφαλής των εκδοτικών οίκων, αντιμέτωποι με την πτώση των πωλήσεων και την αναβολή των προγραμματισμένων τίτλων, τηρούν στάση αναμονής: μετά τους ελέγχους κεφαλαίου αναγκάστηκαν να παγώσουν την παραγωγή λόγω των εκλογών. Μικρό παράθυρο ελπίδας παρέχουν μόνο τα δυνατά ονόματα.

Είναι ένα φαινόμενο ελαφρώς παράξενο για έναν παρατηρητή. Κάθε χρόνο τέτοια εποχή, μαζί με τα πιτσιρίκια που ετοιμάζουν απρόθυμα τις σάκες τους, στη Γαλλία ζεσταίνουν τις μηχανές τους και οι εκδότες. Κοτζάμ επάνοδος είναι αυτή (η περίφημη rentrée), που δεν σημαίνει μόνο πανεπιστημιακά ή σχολικά συγγράμματα: δεκαετίες τώρα (και με τη συμμετοχή βεβαίως Βελγίου και Ελβετίας), τα περισσότερα μυθιστορήματα εκδίδονται από τα τέλη Αυγούστου μέχρι τις αρχές Οκτωβρίου.

Μια βασική αιτία είναι η απονομή του Γκονκούρ τον Νοέμβριο - όλοι θέλουν να είναι υποψήφιοι για το περίβλεπτο βραβείο της Γαλλίας. Εστω κι έτσι όμως, η συνθήκη που ειδικά φέτος περιγράφεται από τη «Φιγκαρό» ως «υπερπαραγωγή τίτλων σε περίοδο κρίσης» μοιάζει αδικαιολόγητη. Μέσα στον επόμενο μήνα, στα γαλλικά ράφια θα έχουν τοποθετηθεί 589 νέα μυθιστορήματα: περίπου 400 γαλλόφωνα και 200 μεταφρασμένα.

Πρόκειται για το αντίθετο παράδειγμα από της Ελλάδας - και όχι μόνο εξαιτίας της μοναδικότητας της γαλλικής περίπτωσης. Ειδικά σε μια χρονιά καταιγιστική, με έναν Ιούλιο πρωτοφανή, άνθρωποι του εγχώριου βιβλίου, όπως ο Νώντας Παπαγεωργίου του Μεταίχμιου, κάνουν λόγο για πτώση των πωλήσεων έως 25% το πρώτο εξάμηνο και 70% την περίοδο του δημοψηφίσματος.

Ο εκδότης είναι, λέει, έτοιμος αυτό τον Σεπτέμβριο για μικρότερες ή μεγαλύτερες αλλαγές στον σχεδιασμό του: οι τίτλοι του ερχόμενου τετραμήνου, με την κορύφωση των Χριστουγέννων, θα είναι κατά 40% λιγότεροι από πέρυσι. Την ίδια στιγμή, τα πανεπιστημιακά συγγράμματα που έχει να παραδώσει δεν έχουν ακόμα εξοφληθεί - δεν υπάρχει ωστόσο ο κίνδυνος σοβαρής εμπλοκής.

«Προσπαθούμε γενικά να μην είμαστε βιαστικοί: οι αναγνώστες έχουν υποστεί σοκ, οι φίλοι του βιβλίου όμως παραμένουν και ελπίζουμε ότι η κατάσταση θα σταθεροποιηθεί» εξηγεί. Διαθέτει άραγε τίτλους με πωλήσεις τόσο υψηλές που να βοηθούν την κατάσταση; «Ο Τζο Νέσμπο είναι ένα τέτοιο παράδειγμα», αποκρίνεται. «Οπως και η Αλκη Ζέη, η Μαίρη Κόντζογλου ή η Τατιάνα Αβέρωφ».

Αναβολή τίτλων

Την ίδια στάση αναμονής τηρεί και ο Αργύρης Καστανιώτης: περιμένει τον απολογισμό του καλοκαιριού που προς το τέλος του σαν να ανέκαμψε λιγάκι. Το β' εξάμηνο του 2015 θα κλείσει με δέκα νέους τίτλους στη σειρά της ξένης λογοτεχνίας αντί για δεκαπέντε που ήταν προγραμματισμένο αρχικά, η μείωση επομένως κυμαίνεται στο 30%.

Οι αλλαγές, λέει ο Καστανιώτης, έγιναν με κριτήρια αναγνωστικών τάσεων: ενώ δηλαδή θα εκδώσει συντομότερα τον δεύτερο τόμο του «Ο αγώνας μου» του Καρλ Ούβε Κνάουσγκορντ, λόγω της θερμής υποδοχής του πρώτου τόμου παρά τα ταυτόχρονα capital controls, την ίδια στιγμή οι «Χάκερς» του Στίβεν Λέβι μπορούν να περιμένουν. Στους πολυαναμενόμενους ελληνικούς νέους τίτλους του περιλαμβάνεται και το καινούργιο μυθιστόρημα της Ιωάννας Καρυστιάνη.

Γνωρίζει πάντως ότι «η καλή λογοτεχνία έχει υποστεί πτώση παγκοσμίως» και ότι ενώ ένα καλό μυθιστόρημα στα τέλη της δεκαετίας του '90 άγγιζε πωλήσεις της τάξης ακόμα και των 100.000, από το 2010 μεγάλωσε η πίτα του εύπεπτου βιβλίου. «Πλέον βέβαια», προσθέτει, «τόσο μεγάλα νούμερα «δεν μπορεί να πιάσει ούτε η λεγόμενη αισθηματική λογοτεχνία».

«Οι Γάλλοι βγάζουν αυτήν την περίοδο όλη τη λογοτεχνία τους, εμείς όμως έχουμε ακόμα capital controls» παρατηρεί από την πλευρά της η Πόπη Γκανά. Ειδικά στην αρχή της εφαρμογής τους, θυμίζει η υπεύθυνη των εκδόσεων Μελάνι, η αγορά πάγωσε εντελώς. Ολη πάντως η τελευταία χρονιά ταυτίστηκε με μια παρατεταμένη περίοδο ανασφάλειας: ο περασμένος Δεκέμβριος και ο φετινός Ιούλιος ήταν απλώς τα κομβικά σημεία.

Μεγάλο πλήγμα για τους εκδότες αποτελεί επίσης και η αύξηση του ΦΠΑ στα στάδια της παραγωγής ενός βιβλίου - τη σελιδοποίηση, το μοντάζ, την εκτύπωση ή τη βιβλιοδεσία, που από 6,5 έφθασαν στο 23%. Χώρια που ο Σεπτέμβριος, όσο και αν ποτέ δεν ήταν ιδιαίτερος εμπορικά, χάνει με τις εκλογές τον οργανωτικό του χαρακτήρα.

Οι νέες εκδόσεις που το Μελάνι μεταθέτει στο εγγύς μέλλον είναι περίπου το 30% των προγραμματισμένων. «Ακόμα και έτοιμα όμως να έχει μερικά βιβλία, αυτή τη στιγμή δεν ξέρει κανείς αν αξίζει να τα βγάλει» τονίζει η Γκανά. «Δεν ξέρει αν θα προσεχθούν, αφού οι πάντες είναι στραμμένοι στις εκλογές και στο αποτέλεσμά τους».

Μια παρόμοια εικόνα περιγράφει και ο υπεύθυνος των εκδόσεων Νεφέλη, που εδώ και δύο μήνες έχουν σχεδόν σταματήσει οποιαδήποτε παραγωγή. Ο Περικλής Δουβίτσας θα έπρεπε κανονικά να ξέρει τι θα κυκλοφορήσει μέχρι τον Δεκέμβριο, αντί αυτού όμως περιμένει την 20ή Σεπτεμβρίου για να αποφασίσει πώς θα κινηθεί.

Οπως και να έχει, υπολογίζει ότι ο κατάλογος με τα προς έκδοση θα είναι μειωμένος κατά το ήμισυ. Ενας ή δύο τίτλοι επίσης θα ατυχήσουν προσωρινά λόγω του αυξημένου ΦΠΑ στην παραγωγή που λέγαμε - ακόμα και αν πρόκειται για χρήματα που θα τα πάρει σε βάθος χρόνου, ο Δουβίτσας τονίζει τις δυσκολίες που προκύπτουν στις καθημερινές συναλλαγές.

Δεδομένου δε του προφίλ της, αυτό που κρατάει αυτή τη στιγμή τη Νεφέλη ζωντανή και ικανή να αναβάλει τα τελικά της σχέδια δεν είναι κάποιο τρανταχτό όνομα. «Είναι ο μεγάλος κατάλογος» λέει ο Δουβίτσας. «Κάνουμε βέβαια και άνοιγμα σε είδη όπως το παιδικό βιβλίο ή τα αστυνομικά, έχουμε όμως τουλάχιστον 500-600 τίτλους που κινούνται μόνιμα».

Εθνική πολιτική

Όλοι τους αισθάνονται την ανάγκη για δραστικές παρεμβάσεις της Πολιτείας. Ο Δουβίτσας υπογραμμίζει την ανάγκη ενός διαλόγου μεταξύ του υπουργείου και των εκδοτών, οι οποίοι πάντως πρέπει και μεταξύ τους να συντονίσουν το πλαίσιο παραγωγής και διανομής τους. Ο Καστανιώτης κάνει λόγο για επαναφορά της ενιαίας τιμής στην πρότερη μορφή της, για μια εκπαίδευση που θα ενισχύει τη φιλαναγνωσία ή για τον περιβόητο ΦΠΑ στην παραγωγή: αν παραμείνει, είτε θα την στρέψει στο εξωτερικό είτε θα οδηγήσει σε αύξηση τιμών.

Αν και αντιλαμβάνεται τις προτεραιότητες της επόμενης κυβέρνησης, ο Παπαγεωργίου υπερθεματίζει στο ζήτημα μιας εθνικής πολιτικής για το βιβλίο που θα περιλαμβάνει και επανίδρυση του ΕΚΕΒΙ. Και η Γκανά, αφού προσθέσει στους περισπασμούς του αναγνώστη και τη στροφή στα social media («λες και κάνουν τη σκέψη πιο αποσπασματική, για αυτό και ο κόσμος ζητά πια μικρά βιβλία»), κάνει κι άλλη μια σύγκριση με τις χώρες που διαθέτουν την πολυτέλεια μιας «rentrée».

«Χρειάζεται μια πολιτική για το βιβλίο που να ξεκινά από το εκπαιδευτικό σύστημα, με καλές βιβλιοθήκες, όπως στην Ευρώπη» λέει. «Στα σχολεία της Γαλλίας ή της Γερμανίας ας πούμε, οι συγγραφείς επισκέπτονται τα παιδιά. Τους μιλάνε για τα καινούργια τους βιβλία».