56ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης: «Γεύση» από Βαλκάνια-Αφιέρωμα στον Μίρτσεα Ντανελιούκ

Καταξιωμένους σκηνοθέτες, αλλά και νέους δημιουργούς -ανάμεσά τους και αρκετές γυναικείες φωνές- περιλαμβάνει φέτος το τμήμα Ματιές στα Βαλκάνια του 56ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης που πραγματοποιείται από τις 6 - 15 Νοεμβρίου. Παράλληλα, το Φεστιβάλ πραγματοποιεί αφιέρωμα στον ρουμάνο σκηνοθέτη Μίρτσεα Ντανελιούκ.

Όπως αναφέρει το Φεστιβάλ, ο Μίρτσεα Ντανελιούκ χρησιμοποιεί το σινεμά διαχρονικά σαν όπλο απέναντι σε δυσλειτουργικές κοινωνίες, επιστρατεύοντας άλλοτε τον ρεαλισμό κι άλλοτε την σάτιρα και τον σουρεαλισμό για να σχολιάσει την κοινωνική πραγματικότητα και να αφουγκραστεί τις πολιτικές αλλαγές. Οι ταινίες του απέφυγαν το σκόπελο της λογοκρισίας και λειτούργησαν ως καθρέφτης ενός ολόκληρου λαού. 

Με την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του, εισαγάγει στοιχεία που καθορίζουν και ξεχωρίζουν στο έργο του. Στο φιλμ Η μεγάλη διαδρομή/ The Ride (1975), καταλύει την κλασική αφήγηση του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, σε μια ταινία που υμνεί την φιλία και τη συντροφικότητα. Το 1980 υπογράφει ένα φιλμ-προπομπό του νέου ρουμάνικου κινηματογράφου, το Πρόβα με μικρόφωνο/ Microphone Test, στο οποίο ο ίδιος υποδύεται τον κεντρικό ήρωα. Ο Ντανελιούκ καυτηριάζει το γραφειοκρατικό παραλογισμό και σχολιάζει την υποκρισία του συστήματος και εκείνων που το τροφοδοτούν. 

Το Κυνήγι αλεπούδων/ Foxhunting (1980) μάς μεταφέρει σε ένα ρουμανικό χωριό της δεκαετίας του ’50, όπου ένας αγρότης αρνείται πεισματικά να παραδώσει τη μικρή γη του στο κράτος. Ο Ντανελιούκ καταπιάνεται με ένα θέμα ταμπού, καταγράφοντας την καταστροφή μιας ολόκληρης κοινωνικής τάξης. ΣτηνΚρουαζιέρα/ The Cruise (1981), το αντικαθεστωτικό μήνυμα είναι ηχηρό και μεταφέρεται μέσα από τον αντι-ήρωα που επιλέγει ο σκηνοθέτης: ο σύντροφος Πρόκα, είναι το ακριβώς αντίθετο από όσα υπαγορεύει η ιδεολογία του κόμματος. Θρασύδειλος, απατεώνας, κυνικός, κυνηγά μόνο το προσωπικό του συμφέρον. Ο Ντανελιούκ χτίζει μια ιστορία που στηλιτεύει το καθεστώς, σε μια περίοδο λογοκρισίας και καταστολής της ελεύθερης καλλιτεχνικής έκφρασης.


Στο Ιάκομπ/ Iacob (1988), ο Ιάκομπ του τίτλου, εργάζεται σε χρυσωρυχείο, τον κατηγορούν για κλοπή χρυσού και ως τιμωρία τον στέλνουν σε ένα μακρινό ορυχείο. Πρωταγωνιστής της ταινίας είναι στην πραγματικότητα ο αγώνας για αξιοπρέπεια σε συνθήκες εξευτελισμού. Μέσα απ’ την πάλη του Ιάκομπ, η πλοκή ισορροπεί σε ένα εύθραυστο σκοινί χωρίς δίχτυ ασφαλείας.  

Μετά την πτώση του Τσαουσέσκου, ο Ντανελιούκ καταγράφει με αμεσότητα και κυνισμό τα προβλήματα μιας κοινωνίας σε μετάβαση. Στη Συζυγική κλίνη/ The Conjugal Bed (1993), ο ήρωάς του Βασίλε, ιδιοκτήτης ενός κινηματογράφου στο Βουκουρέστι, γίνεται ο άξονας μιας ξέφρενης πορείας προς την τρέλα. Το μαύρο χιούμορ και το γκροτέσκο εναλλάσσονται με τη βιαιότητα σε ένα φιλμ που θεωρείται ότι αποδίδει το πνεύμα μιας ολόκληρης εποχής. Αυτή η περίοδος μετάβασης της χώρας κυριαρχεί και στις επόμενες ταινίες του. Η  Αγανάκτηση/ Fed Up (1994), σατιρίζει την κατάσταση στα νοσοκομεία της χώρας και κατ’ επέκταση στην ψυχοσύνθεση ενός κουρασμένου λαού ύστερα από μια παρατεταμένη περίοδο στέρησης και ανελευθερίας. Τα κέντρα εξουσίας βρίσκονται στο στόχαστρο του σκηνοθέτη στο Ο γερουσιαστής των σαλιγκαριών/ The Snails’ Senator (1995). Ο ήρωάς του πρώην στέλεχος του κομμουνιστικού κόμματος και νυν μέλος της δημοκρατικής παράταξης ταξιδεύει στην επαρχία για τα εγκαίνια ενός έργου. Το χαλαρό διήμερό του διαταράσσεται από ένα ελβετικό τηλεοπτικό συνεργείο που σκαλίζει το παρελθόν, φέρνοντάς τον αντιμέτωπο με τη διαφθορά που ο ίδιος υπηρέτησε.

Ματιές στα Βαλκάνια

Οι οικογενειακοί δεσμοί, η καταπίεση της γυναίκας, η δύναμη της απαγορευμένης αγάπης, πολιτικά διαπλεκόμενα, ο απόηχος του πρόσφατου παρελθόντος, πολιτισμικές παραδόσεις και ξεπερασμένα ήθη συνθέτουν το θεματικό μωσαϊκό στο φετινό πρόγραμμα Ματιές στα Βαλκάνια. 

Το πρόγραμμα αποτελείται από 12 ταινίες, εφτά από τις οποίες υπογράφουν πρωτοεμφανιζόμενοι κινηματογραφιστές.

Στο Καυτός ήλιος/ The High Sun ο Ντάλιμπορ Μάτανιτς (Κροατία) με πρόσχημα τους κινδύνους και την δύναμη της αγάπης, σχολιάζει τον εμφύλιο και τα απομεινάρια του, σε τρεις διαφορετικές περιόδους, το 1991, το 2001 και το 2011. Η ταινία κατέκτησε βραβείο Επιτροπής στο τμήμα Ένα κάποιο βλέμμα του 66ου Φεστιβάλ Κανών. Η αγάπη πρωταγωνιστεί και στη Δίψα/ Thirst της Σβέτλα Τσοτσόρκοβα (Βουλγαρία). Η σκηνοθέτις αντιπαραθέτει τη δίψα για νερό με τη δίψα για αγάπη μέσα από την ιστορία μιας οικογένειας που βλέπει τις ισορροπίες της να ανατρέπονται όταν μπαίνουν στη ζωή τους δυο νέα πρόσωπα. Τα πρωτόγνωρα συναισθήματα οδηγούν σε απρόβλεπτες συνέπειες. 

Στη Φρενίτιδα/ Frenzy του Εμίν Αλπέρ (Τουρκία) σε ένα προάστιο της Κωνσταντινούπολης, ο τρόμος και ο διχασμός διέπουν τις ζωές δυο αδερφών, του Καντίρ που ύστερα από την αποφυλάκισή του, εργάζεται για την κυβέρνηση ψάχνοντας στα σκουπίδια για τρομοκρατικές ύλες και του Αχμέτ που εξολοθρεύει αδέσποτα σκυλιά. 

Η ταινία Νύχτα του μέλιτος/ Honey Night του Ίβο Τράικοφ (ΠΓΔΜ) -εμπνευσμένη από το μυθιστόρημα The Ear του Γιαν Προτσάτσκα- μπαίνει στα άδυτα του πολιτικού διαπλεκόμενου κόσμου, μέσα από ένα θρίλερ που διαδραματίζεται στη διάρκεια μιας νύχτας στην δεκαετία του ’90. Ο γάμος και η καριέρα ενός πολιτικού βρίσκονται σε κίνδυνο, ενώ η παράνοια και ο φόβος από την ενδεχόμενη αποκάλυψη ενός πολιτικού σκανδάλου, οδηγεί τους ήρωες στα άκρα.

Με το Άφεριμ!/Aferim!, ο Ράντου Ζούντε (Ρουμανία), απέσπασε το βραβείο καλύτερου σκηνοθέτη στο 65ο Φεστιβάλ Βερολίνου. Η ταινία θα μπορούσε να περιγραφεί ως ένα βαλκανικό γουέστερν και ταυτόχρονα μια ανθρωπολογική και πολιτισμική καταγραφή του ρατσισμού στη Βαλκανική, με στοιχεία που φτάνουν στο σήμερα. Οδηγοί του σ’ αυτό το ταξίδι στα Βαλκάνια του 19ου αιώνα, είναι δυο αστυνομικοί που ψάχνουν να βρουν τον τσιγγάνο που παρέσυρε ερωτικά τη γυναίκα του τσιφλικά της περιοχής. 

Το φιλμ Έναν όροφο πιο κάτω/ One Floor Below του Ράντου Μουντεάν (Ρουμανία) φέρνει τον θεατή αντιμέτωπο με τον φόβο που υπερνικά το αίσθημα του δικαίου. Ένα έγκλημα στον κάτω όροφο διαταράσσει την καθημερινότητα του Σάντου, του μοναδικού ανθρώπου που υπήρξε μάρτυρας, όχι του φόνου, αλλά μιας έντονης λογομαχίας που προηγήθηκε. Επιλέγει να το αποκρύψει από την αστυνομία, όταν όμως ο ύποπτος εμφανίζεται ξαφνικά στη ζωή του, το ηθικό δίλημμα και η αμφιβολία στέκονται απειλητικά απέναντί του. 

Το Μητέρα πατρίδα/ Motherland της Σενέμ Τουζέν, μια συμπαραγωγή Τουρκίας-Ελλάδας (που ξεκίνησε τη διαδρομή του από το Crossroads του ΦΚΘ), μέσα από την αντιπαράθεση μιας κόρης με τη μητέρα της, αναδεικνύει τη σύγκρουση της παράδοσης με τη σύγχρονη αντίληψη για τη ζωή. Στην ταινία Μπαμπάς/ Fatherτου Βισάρ Μορίνα (UNMI Κόσοβο), η ζωή του δεκάχρονου Νόρι, στρέφεται γύρω απ’ τον πατέρα του, ακόμη κι όταν εκείνος τον εγκαταλείπει. Ο σκηνοθέτης αφηγείται μια ιστορία σκληρής ενηλικίωσης, ενώ ταυτόχρονα μιλά για θέματα όπως η πατρότητα και το μεταναστευτικό.

Το ντεμπούτο Ατίθασες /Mustang της Ντενίζ Γιαμζέ Εργουβέν (Γαλλία, Γερμανία, Τουρκία, Κατάρ) που κέρδισε το Europa Cinemas Label Award στο πρόσφατο Φεστιβάλ Καννών και ξεκίνησε την πορεία του απ’ το Crossroards του 53ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, έχει εκλεκτικές συγγένειες με τις Αυτόχειρες παρθένους της Σοφία Κόπολα. Οι ηρωίδες της Εργουβέν, πέντε αδερφές που ζουν με τη γιαγιά και τον θείο τους, βιώνουν την καταπίεση και τα ασφυκτικά ήθη που θέλουν τη γυναίκα υποταγμένη σ’ έναν ανδροκρατούμενο κόσμο. 

Η καταπίεση της γυναίκας κυριαρχεί και στην ταινία Ορκισμένη παρθένα/ Sworn Virgin της Λάουρα Βεσπούρι (συμπαραγωγή Ιταλίας, Ελβετίας, Γερμανίας, Αλβανίας, UNMI Κόσοβο και Γαλλίας). Με αφετηρία τη μακρά παράδοση της μπουρνέσα (ορκισμένη παρθένα στα αλβανικά), η Βεσπούρι αφηγείται την ιστορία της Χάνα. Μεγαλώνοντας σε ένα απομακρυσμένο αλβανικό χωριό, στο οποίο τα δικαιώματα των γυναικών είναι ανύπαρκτα, η ηρωίδα παίρνει όρκο αγνότητας και ζει τη ζωή της σαν άντρας για να ξεφύγει απ’ αυτή τη μοίρα. Παραδόσεις, ταυτότητα φύλου, σεξουαλικότητα και αυτογνωσία, είναι η πρώτη ύλη με την οποία η σκηνοθέτιδα χτίζει την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία της.

Η ταινία Από πάνω μας ο ουρανός/ The Sky Above Us του Ολλανδού Μαρίνους Γκρούθοφ (συμπαραγωγή Ολλανδίας, Βελγίου, Σερβίας και Ελλάδας), με φόντο τους βομβαρδισμούς στο Βελιγράδι το 1999, ακολουθεί τους ήρωές της, καθώς προσπαθούν να διαφυλάξουν την ομαλότητα στη ζωή τους. Όλοι τους μένουν σταθεροί σε μικρές απλές συνήθειες, προκειμένου να ξορκίσουν την διαρκή απρόβλεπτη απειλή. Η Ινές Τανοβίτς στο Οι καθημερινές μας ιστορίες /Our Everyday Life (Βοσνία), καταγράφει μια κοινωνία σε μετάβαση μέσα από την ιστορία μιας οικογένειας στη σημερινή Βοσνία. Χαμηλών τόνων, βαθιά ανθρώπινο, διεισδυτικό δράμα που χωρίς εξάρσεις παρατηρεί μια τυπική οικογένεια που ζει στο Σαράγιεβο και αντανακλά τις πολιτικές και κοινωνικές ανακατατάξεις που άλλαξαν το πρόσωπο της χώρας. 

Να σημειωθεί ότι οι ταινίες Our Everyday Life (Βοσνία), Father (UNMI Κόσοβο),The High Sun (Κροατία), Mustang (για τη Γαλλία), Honey Night (ΠΓΔΜ) καιAferim! (Ρουμανία), είναι οι επίσημες υποψηφιότητες των χωρών τους για το Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας.

Παράλληλα, και φέτος θα προβληθούν στο Φεστιβάλ μικρού μήκους ταινίες από τα Βαλκάνια.