Ο Γιώργος Μπάκας μας περιγράφει το Μαρόκο των χιλιάδων εικόνων

Το Μαρόκο είναι η αφρικανική χώρα με την μεγαλύτερη ποικιλία: Πανύψηλα χιονοσκεπή βουνά αλλά και ένα σημαντικό κομμάτι της καυτής Σαχάρας, μεσογειακή χώρα αλλά και χώρα του Ατλαντικού, με μακρόχρονη ιστορία που συμπεριλαμβάνει Φοίνικες και Ρωμαίους, Βυζαντινούς και Βησιγότθους, με χωμάτινα κάστρα της Ερήμου και με παραδεισένιες οάσεις και με πληθυσμούς όπως οι Μπέρμπερς και οι Τουαρέγκ, δεν μπορούσε να μη μου κινήσει το ενδιαφέρον να την επισκεφτώ.

Ταξίδι στο Μαρόκο

Rabat – Μαρόκο.

Μια κουραστική μέρα ταξιδιού που ξεκίνησε στις 9 το πρωί από το σπίτι και τελείωσε τη νύχτα στη μία η ώρα (τώρα) στο Rabat. Το πρώτο σκέλος του ταξιδιού Αθήνα – Ρώμη ήταν ξεκούραστο και μικρής διάρκειας 2. ωρών.

Η αναμονή στο αεροδρόμιο πέντε ωρών ήταν πολύ βαρετή και το ταξίδι Ρώμη – Casablanca επίσης βαρετό. Ατέλειωτη ώρα για τον έλεγχο των διαβατηρίων που πήρε 40 λεπτά και ανησυχία όταν συνηδητοποίησα ότι δεν με περίμενε κανείς στο αεροδρόμιο.

Με την βοήθεια ενός αστυνομικού που πήρε τηλέφωνο από το κινητό του τον άνθρωπο της εταιρείας λύθηκε και αυτό το πρόβλημα και τέλος, μετά από μία ώρα οδήγησης στο Rabat και στο Riad το ξενοδοχείο μου ήταν άλλο ένα σοκ!

Ένα δωμάτιο με μπάνιο, με είσοδο από την εσωτερική αυλή αυτού του κατά τα άλλα ενδιαφέροντος παλιού αρχοντικού αλλά με τοίχους που μαδάνε, μια μεγάλη τζαμένια πόρτα που το χωρίζει από την αυλή και μόνο κουρτίνες για προστασία από τα αδιάκριτα βλέμματα.

Είμαι πολύ κουρασμένος για να συνεχίσω. Περισσότερα αύριο από το Hilton της Ταγγέρης.

Tangier

Στο Hilton της Ταγγέρης που ήταν το ακριβώς αντίθετο της χθεσινοβραδινής εμπειρίας. Όλα εδώ ήταν άψογα. Το πρωί στο Rabat μετά το συμπαθητικό πρωινό έκανα μια βόλτα στους υπόλοιπους χώρους του ξενοδοχείου και διαπίστωσα ότι κάτω από άλλες συνθήκες θα μου άρεσε.

Είναι ένα παλιό αρχοντικό όπου στο ισόγειο που ήταν το δικό μου δωμάτιο πρέπει να ήταν βοηθητικοί χώροι για το προσωπικό, που εξηγούσε και την κακή ποιότητα του δωματίου. Στον όροφο υπήρχαν 4 δωμάτια που ήταν επίσης πολυκαιρισμένα αλλά όμορφα.

Τέλος πάντων ήταν μια νύχτα και πέρασε. Το πρωί στις δέκα συνάντησα την ξεναγό την Fatima μια πολύ συμπαθητική κυρία, κοσμογυρισμένη που με ξενάγησε στο Chellach στο Le Tour Hassan και στο Μαυσωλείο του Mohammed V. To Chellach είναι μια ρωμαϊκή πόλη του 40 μ.Χ. που εγκαταλείφτηκε το 1154 και αργότερα τον 14ο αι. ο σουλτάνος Aboυ al Hassan Ali το οχύρωσε και το μετέτρεψε σε νεκρόπολη. Από τα ρωμαϊκά ερείπια δεν υπάρχουν πολλά πράγματα αλλά και από την νεκρόπολη λίγα πράγματα έχουν μείνει.

Το πιο εντυπωσιακό είναι η πύλη στην νεκρόπολη και ο ερηπωμένος τάφος του Abou al Hassan. Ο πύργος Hassan είναι μέρος ενός φιλόδοξου project του σουλτάνου Yacoub al Mansur να χτίσει το μεγαλύτερο τζαμί του κόσμου αλλά πέθανε πριν το τελειώσει και έτσι έμεινε στην μέση μέχρι που γκρεμίστηκε οριστικά με τον σεισμό του 1755.

Όσον αφορά το σύγχρονο μαυσωλείο, είναι μια επίδειξη της ανθρώπινης ματαιοδοξίας και εν πολλοίς ένα ωραίο δείγμα κακογουστιάς. Τελειώσαμε την ξενάγηση σε ένα παραδοσιακό εστιατόριο όπου φάγαμε και οι τρεις (σοφέρ, ξεναγός και εγώ) πολύ νόστιμα φαγητά με μόνο 10 €!

Την βραδινή έξοδο στην πόλη με τον Said την αφήσαμε για αύριο γιατί είμαστε και οι δύο κουρασμένοι.

Ταγγέρη

Το πρωί στις 10 με περίμενε ο Said με τον ξεναγό της ημέρας τον Mustafa. Ο Mustafa μιλάει κατανοητά αγγλικά και αποδείχτηκε “καθαρός” αφούδεν προσπάθησε να με πάει στα μαγαζιά για να εισπράξει την προμήθειά του.

Ξεκινήσαμε από μια περιοδεία με το αυτοκίνητο κατ’ αρχήν για να πάρω μια συνολική εικόνα της πόλης και στην συνέχεια στο Cap Spartel με τον φάρο του 19ου αι. που είναι το δυτικότερο άκρο της Αφρικής και το σημείο που ενώνονται ο Ατλαντικός με την Μεσόγειο.

Ένα από τα μέρη που επισκέπτονται πολλοί τουρίστες και που έρχονται για ημερήσια εκδρομή από την απέναντι Ισπανία. Πολύ κοντά και η εντυπωσιακή σπηλιά του Ηρακλή που σύμφωνα με τον μύθο ήταν το σημείο από το οποίο πήρε ο Ηρακλής το χρυσό μήλο των Εσπερίδων.

Η ξενάγηση συνεχίστηκε με το Kasbah ένα οχυρό στην Medina (παλιά πόλη) όπου και το βασιλικό παλάτι που έχει μετατραπεί σε μουσείο των μεσογειακών πολιτισμών που έχει κάποιο ενδιαφέρον. Βγαίνοντας από το Kasbah περάσαμε μέσα από την Medina με διάφορα εργαστήρια όπως έναν υφαντή, ράφτες, που ράβουν ρούχα παραγγελία ή τουριστικά, τρόφιμα και μπαχαρικά, γενικά όλα αυτά που έχει ένα ανατολίτικο παζάρι.

Γύρω στις 2. αφήσαμε τον Mustafa στο αυτοκίνητό του και πήγαμε για φαγητό σ’ ένα καλό παραδοσιακό εστιατόριο. Το μεσημέρι γύρισα στο ξενοδοχείο για την σιέστα μου και στις 6 ξανασυνάντησα τον Said με τον οποίο περπατήσαμε στο κέντρο της πόλης. Το Grand Cafe de Paris που είναι ιστορικό ως σημείο συνάντησης καλλιτεχνικών προσωπικοτήτων δυστυχώς δεν σερβίρει μπύρα (αλκοόλ γενικά) και έτσι γυρίσαμε μετά από μερικές βόλτες στην πόλη, πίσω στο Hilton στην ταράτσα του οποίου (στον 15ο όροφο) ήπια μια πανάκριβη για τα τοπικά δεδομένα μπύρα.

Τέλος θέλω να αναφέρω το πάρκο του Περδικάρη, ενός Αμερικανού ελληνικής καταγωγής στην διαδρομή προς το Cap Spartel που καλύπτει μια τεράστια περιοχή και περικλείει μια μεγάλη βίλα. Σύμφωνα με τον οδηγό ήρθε στο Μαρόκο ως απεσταλμένος των Ηνωμένων Πολιτειών στην αρχή του 20ού αιώνα.

Tanger – Chefchaouen – Tanger

Η διαδρομή προς το Chefchaouen (Σεφσάουεν) διήρκεσε κάτι πάνω από 2 ώρες. Ενδιαφέρουσα αλλά όχι θεαματική. Φτάνοντας μάς περίμενε ένας γραφικότατος οδηγός 76 χρόνων όπως έμαθα αργότερα, φανατικός Suf μουσουλμάνος από τα λεγόμενά του που μου μιλούσε φωνάζοντας σαν να απευθυνόταν σε γκρουπ 100 ατόμων.

Ντυμένος με την χαρακτηριστική άσπρη κελεμπία (νομίζω ότι έχει άλλη ονομασία) αλλά με Ray ban γυαλιά ηλίου. Περπατήσαμε τους δρόμους της Μεντίνα που με τα άσπρα – γαλάζια σπίτια της θύμιζε κάποιες στιγμές κυκλαδίτικα νησιά. Ασφαλέστατη, γοητευτική με μόνη παραφωνία τους αναρίθμητους κινέζους που αλληλοφωτογραφίζονταν.

Συμφώνησα με την άποψη του LP ότι είναι μια από τις ωραιότερες πόλεις του Μαρόκου σ’ ένα υψόμετρο 780 μ. περίπου στα βουνά Rif. Επειδή είναι γνωστή για την καλλιέργεια φούντας έβαλα τον ξεναγό μου να μου βρει λίγη φούντα. Με πήγε σ’ ένα εστιατόριο που εκτός από το πολύ καλό φαγητό το γκαρσόνι μου πούλησε και 5 γραμμάρια χασίς για περίπου 10 €.

Ο δρόμος της επιστροφής μετά από σύσταση του ξεναγού ήταν πολύ μακρύτερος, σε ένα μεγάλο μέρος του παραθαλάσσιος αφού προηγουμένως περνούσε μέσα από ένα δραματικό φαράγγι και ένα κρυστάλλινο ποτάμι.

Tanger – Fes

Ήρθαμε πρώτα στο Fes. Σκοπός μας να συνδυάσουμε το Volubilis με το Meknes ξεκινώντας νωρίς από το Fes να είμαστε στο Volubilis με καλό φως για φωτογράφιση και δροσερό πριν πιάσει η ζέστη του μεσημεριού που την βρήκα δυσβάσταχτη.

Η διαδρομή μέχρι εδώ ήταν γεμάτη εναλλαγές, δάση, πεδιάδες, ελαιώνες, σιτηρά. Το Riad Medina είναι ένα παλιό παλάτι πολύ όμορφο και το δωμάτιό μου μεγάλο, καλόγουστα επιπλωμένο κρεββάτι με ουρανό και τέτοια. Σε μια βόλτα στα στενά της Medina αγόρασα μια φθηνή χασισόπιπα ξύλινη με πήλινο μπωλ. Έτσι μου έλειπε μόνο ένας αναπτήρας για να δοκιμάσω αυτό που κάνει την τσάντα μου να μυρίζει από μακριά!Έτσι λοιπόν, στην ταράτσα του Riad που βλέπει ένα μεγάλο μέρος της Fes δοκίμασα το απόκτημά μου.

Fes

Στις 9:30 περίμενε στην είσοδο ο ξεναγός μου. Ένας πολύ συμπαθητικός ψηλός νέος γύρω στα 30-35 με καλά αγγλικά. Ξεκινήσαμε από ένα φρούριο που βρίσκεται σε ένα από τα πιο ψηλά μέρη του Fes και έχει θέα σε ολόκληρη την παλιά πόλη την Medina που χτίστηκε από τον Idriss I για πρωτεύουσα του Μαρόκου.

Από εκεί πήγαμε στο μουσείο των όπλων που στεγάζεται σε ένα εντυπωσιακό και πολύ καλά διατηρημένο κάστρο. Και το κτίριο και τα εκθέματα άξιζαν την επίσκεψη και ο ξεναγός απορούσε γιατί δεν υπάρχει σε κανένα πρόγραμμα ξενάγησης των τουριστών.

Οι επισκέπτες ελάχιστοι, μια δροσερή αλλαγή από τα συνήθως γεμάτα μουσεία. Μετά κατεβήκαμε στην πόλη απ’ όπου συνεχίσαμε με τα πόδια. Η περιήγηση μέσα σ’ αυτόν τον λαβύρινθο της Medina ήταν από μόνη της γοητευτική. Είχε προηγηθεί μια επίσκεψη στην είσοδο του τεράστιου βασιλικού παλατιού, άλλη μια επίδειξη πλούτου χωρίς ενδιαφέρον. Η περιήγηση είχε σαν highlights για μένα τα Chauwara Tanneries που έχουν διατηρηθεί αναλλοίωτα για πολλούς αιώνες. Αυτά τα βυρσοδεψεία τα βρίσκεις εύκολα από την φοβερή δυσοσμία.

Τα είδα από την ταράτσα ενός καταστήματος από τα πολλά που πουλάνε δερμάτινα είδη. Στην είσοδο μια γυναίκα έδινε ένα κλαδάκι δυόσμο στους επισκέπτες για να μυρίζουν και να καλύπτουν έτσι, κάπως, την βρώμα. Ένα άλλο σπουδαίο αξιοθέατο είναι το τζαμί και πανεπιστήμιο Kairaouine. Χτίστηκε το 859 από την Fatima el Fihria μια πλούσια πρόσφυγα από την Τυνησία.

Τι κρίμα που οι δικοί μας πρόσφυγες είναι απένταροι! Λοιπόν, αυτό το πανεπιστήμιο που είναι μόνο για ισλαμικές θεολογικές σπουδές είναι – λένε – το παλαιότερο του κόσμου, το δε τζαμί του το μεγαλύτερο σ’ όλη την Αφρική. Δυστυχώς και σ’ αυτό η είσοδος επιτρέπεται μόνο σε μουσουλμάνους. Σε ένα-δυό αντικάδικα βρήκα δυο μαχαίρια που μου άρεσαν για την συλλογή μου και τα αγόρασα προς 100 € (1000 CAD) το ένα.

Το ένα μαροκινό και το άλλο, το μικρότερο touareg. Είδα κάνα-δυό μουσεία ακόμη περιορισμένου ενδιαφέροντος, μια και όλη η Medina είναι ένα μεγάλο μουσείο. Γύρω στις 2:30 σταματήσαμε για μεσημεριανό σε ένα παραδοσιακό εστιατόριο.

Το φαγητό (αρνάκι με πολλά μπαχαρικά, δαμάσκηνα και αμύγδαλα) ήταν νοστιμότατο αλλά λίγο μετά μου θύμισε ότι ξέχασα να πάρω το πρωί το omeprazol για το στομάχι.

Fes – Vοlubilis – Meknes – Fes

Volubilis μια πόλη που χτίστηκε από τους Ρωμαίους το 40 μ.Χ. και εγκαταλείφθηκε από αυτούς το 280 μ.Χ., αλλά έμεινε στα χέρια των Βερβερίνων αλλά και Εβραίων, Ελλήνων και Σύρων!

Καταστράφηκε από τον μεγάλο σεισμό του 1755. Τα φτωχά εναπομείναντα ερείπια δεν με εντυπωσίασαν και τα ιδιαίτερα αξιοθέατα που ήταν ψηφιδωτά δάπεδα σε μερικά αρχοντόσπιτα των Ρωμαίων τα βρήκα κακότεχνα και στον σχεδιασμό τους αλλά και στην κατασκευή τους.

Meknes:

Η πρώτη πρωτεύουσα και ιδρύτρια πόλη του Μαρόκου απο τον Moulay Ismail – 17ος αι. Στην Meknes, που ήταν η επόμενη επίσκεψη, το αξιοθέατο ήταν η πύλη του Bab el Mansour, που θεωρείται ημεγαλύτερη από όλες τις αυτοκρατορικές μαροκινές πύλες. Χτίστηκε από τον Moulay Ismail το 1732. Η παράδοση λέει ότι όταν ρωτήθηκε ο μάστορας της πύλης αν μπορεί να φτιάξει και καλύτερη και αυτός απάντησε ≪ναι≫ τον σκότωσαν για να μην φτιάξει κάπου αλλού καλύτερη πύλη! Μου άρεσε η βόλτα στην αγορά.

Ωστόσο η πιο ευχάριστη έκπληξη της μέρας ήταν άλλη. O Said με κάλεσε στο σπίτι της αδελφής του που μένει στο Meknes για το μεσημεριανό. Είχε ειδοποιήσει από πριν την αδελφή του για να κάνει τις απαραίτητες ετοιμασίες. Μας υποδέχτηκε ο γαμπρός του ένας 45ρης, καλοβαλμένος, στρατιώτης το επάγγελμα, μόνιμος φαντάρος με μισθό περίπου 300 € το μήνα. Με έξι παιδιά: 4 κορίτσια και δύο πολύ μικρά (το ένα 7 μηνών) αγόρια.

Το τρίτο σε ηλικία κορίτσι, περίπου 10 χρόνων μας υποδέχθηκε σε ένα ευρύχωρο δωμάτιο και μας ετοίμασε για φαΐ. Πρώτα μας έφερε τσάι με αμύγδαλα, σταφίδες και χουρμάδες. Στο δωμάτιο ο γαμπρός του Said, αυτός και εγώ.

Η μικρή ήταν η οικοδέσποινα. Όταν ρώτησα που είναι η αδελφή του μου είπε ότι είναι στην κουζίνα αλλά ντρέπεται να έρθει. Μετά από έντονη προτροπή του Said ήρθε, αλλά όταν ήρθε το φαγητό έφυγε. Ρώτησα αν θα κάτσουμε όλοι μαζί για φαγητό αλλά μου είπαν ότι δεν γίνεται έτσι.

Ότι πρώτα στρώνουν για τους άνδρες, μετά για τις γυναίκες και για τα παιδιά! Πριν φύγουμε ζήτησα να φωτογραφίσω όλη την οικογένεια αλλά οι δύο μεγαλύτερες κόρες (η μεγαλύτερη 16 χρόνων) ντρέπονταν να εμφανιστούν μπροστά σε έναν ξένο άνδρα. Τελικά μετά από μεγάλη προσπάθεια και αφού επενέβη και ο μπαμπάς (που νομίζω ότι ούτε αυτός ήθελε) εμφανίστηκαν και έτσι έγινε τελικά η οικογενειακή φωτογραφία.

Fes – Σαχάρα (Merzouga)

Ξεκινήσαμε στις 9 το πρωί και φτάσαμε στις 19:00 δηλαδή μετά από 10 ώρες. Ήταν 10 ώρες διαρκούς εναλλαγής εικόνων. Περάσαμε μέσα από ένα εντυπωσιακό δάσος με κέδρους που σε κάποιο σημείο του σταματούσανε τα τουριστικά αυτοκίνητα για να δουν οι τουρίστες μερικούς πιθήκους που ζουν εκεί και είναι σχεδόν εξημερωμένοι, αφού έρχονται για να φάνε τα φιστίκια που πουλάνε πιτσιρικάδες.

Δεν έλειπε και το άλογο το στολισμένο με χρυσοποίκιλτη σέλα για να φωτογραφηθούν πάνω του οι τουρίστες. Τρέξτε Κινέζοι. Ο δρόμος περνούσε και μέσα από το Ifrane που το λένε η Ελβετία του Μαρόκου στο Middle Atlas. Καθαρό, με τις στέγες με μεγάλη κλίση για να φεύγουν τα χιόνια τον χειμώνα και πλαγιές γιά σκι. Ξεχνάς ότι βρίσκεσαι στο Μαρόκο.

Χωριά, όλα στο ίδιο χρώμα των λασπόπλινθων (adobe) από τους οποίους είναι φτιαγμένα, σε εγκατάλειψη και τα κτίσματα να υποχωρούν στις βροχές και την πάροδο του χρόνου. Η διαδρομή περνούσε και κατά μήκος ενός θεαματικού φαραγγιού με ένα ποτάμι να λαμπυρίζει στο βάθος.

Από οροπέδια καλλιεργημένα και από άλλα χέρσα. Πλησιάζοντας περνούσε ο δρόμος και από την πλαγιά μιας κοιλάδας, με ένα μεγάλο φοινικόδασος και με μια ταράτσα, δηλαδή ένα πάρκινγκ σε ένα πλάτωμα του δρόμου όπου ξανασυνάντησα τα πλήθη των αλληλοφωτογραφιζόμενων κινέζων.

Φτάσαμε τελικά στην Merzouga όταν πια σκοτείνιαζε. Το ξενοδοχείο δεν είναι βέβαια το παλάτι του Fes αλλά καθαρό, το δωμάτιο ευρύχωρο με ένα κρεββάτι για παρτούζες αλλά και άλλα δύο μικρότερα για τους θεατές. Το δείπνο, όπως και των επομένων 4 ημερών είναι στην τιμή του ξενοδοχείου αφού δεν υπάρχει καμία επιλογή. Μια παρέα Δανών που με είδαν μόνο στο τραπέζι που μου είχαν στρώσει, με κάλεσαν να κάτσω μαζί τους.

Ήταν περίπου 10 άτομα. Οι αμέσως διπλανοί μου έδειξαν ενδιαφέρον και ιδιαίτερα αυτός που με φώναξε στο τραπέζι ήταν ενδιαφέρων συζητητής, δικηγόρος με καλά αγγλικά. Σήμερα είχα και την ≪πολυτέλεια≫ ενός Bordeaux το οποίο αγόρασα από ένα είδος Bar-παντοπωλείο μια και εδώ, (εδώ μάλιστα πολύ περισσότερο), λόγω Islam δεν σερβίρουν σχεδόν πουθενά αλκοόλ.

Και μ’ αυτά κι αυτά τελείωσε και η σημερινή μέρα στο Μαρόκο. Και μην το ξεχάσω: Απόψε έριξε μια καλή βροχή που είναι βέβαια το τελευταίο που περιμένεις στην Σαχάρα.

Merzouga

Σήμερα πήγαμε στην μεγάλη αγορά του Rissani. Στο δρόμο σταματήσαμε σε δύο οχυρωμένα χωριά των Berbers χτισμένα εξ ολοκλήρου με Adobe. Το παζάρι είχε όλα όσα έχει ένα μεγάλο παζάρι αλλά σε αυτό δέσποζαν οι χουρμάδες.

Ήδη έξω από την αγορά και στην είσοδο του parking ήταν γυναίκες και άνδρες στο πάτωμα με καλάθια γεμάτα με χουρμάδες. O Said με πήγε σε κάποιον που γνώριζε και μας έκαναν – λέει – έκπτωση: 5 € το κιλό. Στη συνέχεια πήγαμε στο σπίτι του Said όπου μου έκανε το τραπέζι με tajine, το παραδοσιακό πιάτο με βρασμένα λαχανικά, κους-κους, και κάποιο κρεατικό. Το σημερινό ήταν με κοτόπουλο.

Στον δρόμο για την επιστροφή κάναμε μια παράκαμψη για να φθάσουμε στις αρχές των αμμόλοφων της ερήμου. Βέβαια η έρημος είχε αρχίσει χιλιόμετρα πριν, αφού και αυτή η τεράστια επίπεδη έκταση ήταν εν μέρει κατάμαυρη από την λάβα κάποιων πολύ μακρινών εποχών και ήταν εντελώς αφιλόξενη. Λίγο χρόνο αφού έφτασα στο ξενοδοχείο, ακούστηκε ένα βουητό σαν βροντές.

Έπινα τσάι σε ένα από τα δύο αίθρια, τις εσωτερικές αυλές όταν ένας φοβερός αέρας έφερε άμμο από τους διπλανούς αμμόλοφους τόσο που ξαφνικά θόλωσε και το αίθριο έτσι που νόμιζες ότι είχε πυκνή ομίχλη. Επτά η ώρα και παρόλο που η μαυρίλα από την μεριά της Σαχάρα δεν μετακινήθηκε, ο αέρας κόπασε και ίσως βρέξει όπως και χτες.

Πριν από λίγο μου είπαν ότι είμαι άτυχος (δηλαδή τυχερός για μένα) που έτυχα σε ένα φαινόμενο που δεν συμβαίνει πάνω από μια φορά τον μήνα αυτήν την εποχή. Τελικά όλα ηρέμησαν και δεν έβρεξε. Στο δείπνο ήμουν ακριβώς ανάμεσα σε δύο παρέες. Μία εκ δεξιών από 6 Ισπανούς που έχει μαζί τους και ισπανικό jambon και κάνουν πολύ θόρυβο και στα αριστερά από 6 Γάλλους που κάνουν εξ ίσου πολύ θόρυβο.

Τσίμπησα κάτι μέχρι να τελειώσει το υπόλοιπο από το χθεσινό μπουκάλι Bordeaux (σε αυτό βοήθησε και ο ξενοδόχος που έβαλε από την μεριά του ελιές και αγγούρι.

Κάπου στην Σαχάρα

Απ’ έξω ακούγονται τα κρουστά των μουσικών. Ήμουν μέχρι τώρα εκεί. οι επισκέπτες και οι παίχτες / τραγουδιστές κάθονται σε κύκλο γύρω από ένα σβηστό ανοιχτό τζάκι.

Ένας animator παίζει ένα παιχνίδι, όπου όλοι είναι κάπως υποχρεωμένοι να σηκωθούν να χορέψουν. Κάθομαι τώρα πολύ άβολα και με μύγες να με έχουν βάλει στο μάτι, προσπαθώντας να γράψω στο γόνατο αφού δεν υπάρχει τραπέζι. Έτσι αφήνω τα σημερινά να τα γράψω αύριο που δεν θα ‘μαι σε μια σκηνή στην Σαχάρα.

Ouarzazate

Η μέρα πέρασε κάνοντας βόλτες στη Σαχάρα με επισκέψεις χωριών από adobe μισο-εγκαταλελειμμένων. Φοβάμαι ότι σε κάποια χρόνια από τώρα τα χωριά αυτά θα είναι σωροί από το χώμα απ’ το οποίο χτίστηκαν. Σε ένα από τα χωριά σταματήσαμε σε ένα χαμηλό κτίριο όπου ένα γκρουπ με τον τίτλο Pigeons du Sable έπαιζε μουσική Gnaoua, μια μουσική απογόνων από την Γκάνα από τα καραβάνια προς τα σκλαβοπάζαρα.

Το βραδάκι και μετά από ανεμοθύελλα φτάσαμε στην σκηνή που θα πέρναγα τη νύχτα. Με όλες τις ανέσεις ενός μοντέρνου ξενοδοχείου. Ήταν ένα μακρύ ταξίδι σήμερα μέσα από άγονα οροπέδια, πυκνά φοινικόδασα, εγκαταλελειμμένα χωριά από adobe και με αξιοθέατο της διαδρομής και σταθμό όλων των τουριστικών λεωφορείων και αυτοκινήτων, το φαράγγι του Dades με το ποτάμι του στην μέση πραγματικά πολύ εντυπωσιακό.

Κάθετοι κόκκινοι βράχοι και από τις δύο πλευρές και από πάνω μια μπλε λουρίδα ουρανού. Το ξενοδοχείο στο Quarzazate με θέα έναν μεγάλο καταπράσινο κάμπο με ένα ποτάμι να τον διασχίζει στο βάθος είναι καλό, ευρύχωρο και με μεγάλη βεράντα. Είμαι σήμερα ο μοναδικός πελάτης και έτσι το βράδυ φάγαμε οι τρεις μας, ο ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου, ο Said και εγώ.

Και τώρα, στην ηρεμία του δωματίου μου κέρασα το Γιώργο μια γουλιά από το καλό Talisker whiskey που είχα την σοφία να πάρω μαζί μου από την Ρώμη μια και εδώ τα οινοπνευματώδη παντός είδους είναι μια δύσκολη υπόθεση αφού δεν σερβίρουν σε κανένα απ’ όλα τα ξενοδοχεία και εστιατόρια μέχρι τώρα, με εξαίρεση στο Hilton της Ταγγέρης.

Ouarzazate

Ξεκινήσαμε την μέρα με μια επίσκεψη στην όαση Skoura που ήταν ειδυλλιακή και κατάφυτη όχι μόνο από χουρμαδιές. Μικροί μισοερειπωμένοι οικισμοί από adobe ήταν κατάσπαρτοι και ενδιάμεσα επίσης εγκαταλελειμμένα Kasbah, με εξαίρεση αυτό που λέγεται Amridil που ήταν επισκέψιμο ως μουσείο. Τα Kasbah είναι οχυρά που στέγαζαν μια ή και περισσότερες αρχοντικές οικογένειες της ίδιας φυσικά οικογένειας και είχαν 4 κουζίνες για τις 4 γυναίκες του άρχοντα και 4 υπνοδωμάτια ένα για τον άρχοντα ο οποίος διάλεγε ποια από τις 4 γυναίκες του θα έπαιρνε στο κρεββάτι του.

Στην συνέχεια επισκεφτήκαμε το πιο τουριστικό Kasbah και χωριό στο οποίο έχουν γυριστεί σκηνές από πολλά φιλμ του διπλανού ≪Wollywood≫ που είναι τα μεγαλύτερα κινηματογραφικά στούντιος όλης της Αφρικής και στα οποία έχουν γυριστεί φιλμς όπως The Gladiator, Ben Hur, Κλεοπάτρα και πολλά άλλα.

Από κάποιο πάγκο μικροπωλητών αγόρασα ένα μαχαίρι tοuareg που το ζητούσε 120 € αλλά μου το έδωσε για 50. Από εκεί πήγαμε στα Atlas Studios στα οποία με 5 € είσοδο μπορέσαμε να δούμε τα σκηνικά διασήμων φιλμς όπως Gladiator, η ζωή του Χριστού ή το Ben Hur. Κατά τις 6 πήγαμε σε μια άλλη όαση, την όαση Fint που ήταν σε μια κοιλάδα με εντυπωσιακούς κόκκινους πανύψηλους βράχους, ιδιαίτερα στην αριστερή πλευρά, με ένα κρυστάλλινο ποταμάκι να περνάει στην μέση του.

Βραδινό στο ξενοδοχείο με ένα tajine που έμοιαζε με σουτζουκάκια αλλά και με αυγά με ντομάτες αφού είχε και από τα δύο.

Taroudant

Ήταν και αυτός ένας μακρύς δρόμος που διέσχιζε μεγάλες έρημες εκτάσεις, ανέβαινε στο βουνό του Middle Atlas.

Ο Άτλας ή High Atlas είναι το τρίτο ψηλότερο βουνό της Αφρικής με υψόμετρο 4.160 μ. Και σε αυτήν την διαδρομή των 275 χλμ. σκεφτόμουν πόσο άδεια είναι αυτή η χώρα. Βέβαια οι περισσότερες από αυτές τις τεράστιες εκτάσεις είναι χέρσες και αφιλόξενες αλλά υπάρχουν και περιοχές καλλιεργημένες δίπλα σε εκτάσεις με τις ίδιες ακριβώς συνθήκες που ήταν καταπράσινες.

Φτάνοντας στο Taroudant είδα το μόνο ίσως αξιοθέατο της πόλης που είναι το καφεκόκκινο τείχος που περικλείει την πόλη. Ο Said έβαλε το ξενοδοχείο στο GPS και σε λίγο ήμασταν σε έναν στενό και βουερό δρόμο που τίποτα δεν έδειχνε ότι εκεί θα υπήρχε ένα πεντάστερο ξενοδοχείο. Και δεν υπήρχε!

Ένα βρωμερό σοκάκι τελείωνε σε μια πόρτα που άργησαν πολύ να την ανοίξουν και με οδήγησαν από μια εσωτερική αυλή σε μια σιδερένια στριφτή σκάλα σαν αυτές που είχαν τα παλιά σπίτια της Αθήνας σε έναν όροφο στον οποίο υπήρχε ένα μελαγχολικό κρεββάτι.

Δήλωσα αμέσως ότι σ’ αυτό το κατάλυμα δεν μένω με τίποτα και κατόπιν τούτου ο Said έβγαλε από τα μανίκια του ένα άλλο ξενοδοχείο που τυγχάνει να γνωρίζει και το οποίο είναι πράγματι ένα από τα καλύτερα που έχω δει στο Μαρόκο. Ένα πολύ προσεγμένο και με πολύ γούστο χτισμένο και διακοσμημένο κτίριο με έναν πολύ όμορφο μεγάλο κήπο με μια μεγάλη ποικιλία φυτών ανάμεσα στα οποία βρίσκονταν οι ευρύχωρες σουίτες όπως αυτή που μένω με το πολύ χαμηλό κόστος των 120 ευρώ.

Φάγαμε στον κήπο του ξενοδοχείου και για πρώτη φορά είχα την χαρά να απολαύσω την πρώτη μου μπύρα μετά από την Ταγγέρη. Μετά από μια σύντομη siesta πήρα τον Said και τον πήγα να περπατήσουμε για 1. περίπου ώρα κατά μήκος του τείχους από την εσωτερική του πλευρά.

Πάντως όπως και να το κάνουμε το highlight της μέρας είναι αυτό το ξενοδοχείο!!

Essaouira

Ήταν μια βαρετή διαδρομή μέχρι το Agadir αλλά και αυτό, εκτός από το απίστευτα γεμάτο αλιευτικό λιμάνι δεν είχε τίποτα που να μου κίνησε το ενδιαφέρον.

Τα πράγματα άλλαξαν μετά το Agadir γιατί ο δρόμος ήταν πλέον παραθαλάσσιος με τεράστια κύματα του Ατλαντικού που η βουή τους έφτανε ψηλά μέχρι τον δρόμο. Γύρω στην 1:30 σταματήσαμε σε κάποιο χωριό που είχε πάνω στον δρόμο χασαποταβέρνες και φάγαμε παϊδάκια κατσικίσια. Κάπου αλλού, πλησιάζοντας την Essaouira περνούσαμε μέσα από δάση με Argan δέντρα και είδα και το αξιοπερίεργο της περιοχής: Κατσίκια σκαρφαλωμένα πάνω στα δέντρα να τα τρώνε.

Όταν τα φωτογράφιζα ήρθε τρέχοντας ο τσομπάνης και ζήτησε χρήματα. Όταν ρώτησα μέσω του Said για ποια υπηρεσία που μας πρόσφερε θέλει λεφτά, είπε ότι τα κατσίκια είναι δικά του!! Στον δρόμο ήταν επίσης διάφορες, αληθινές ή μη, δεν ξέρω, κοοπερατίβες γυναικών που έδειχναν την διαδικασία παραγωγής του λαδιού, του Argan oil και πουλούσαν και το λάδι που είναι δύο ειδών: Cosmetic και φαγώσιμο.

Το φαγώσιμο το χρησιμοποιούν σαν βελτιωτικό γεύσης, σαν καρύκευμα. Αγόρασα ένα μπουκάλι με σπρέι των 250 γρ. προς 30 ευρώ για να διαπιστώσω στην επόμενη cooperativa γυναικών ότι το πλήρωσα στην διπλάσια τιμή. Ο Said με παρηγορεί πως αγόρασα όμως καλύτερη ποιότητα.

Στο ξενοδοχείο διαπιστώσαμε ότι είχε γίνει booking για διπλό (2 άτομα) και όταν με ρώτησε o Said αν μπορεί να μείνει και αυτός για να μη βγει να ψάχνει για φτηνό κατάλυμα, δεν μου πήγε να αρνηθώ και έτσι τώρα είναι ξαπλωμένος στο διπλανό κρεββάτι ο συγκάτοικός μου.

Λοιπόν, αφού ξεκουραστήκαμε από το πολύωρο ταξίδι, με τον συγκάτοικό μου πλέον, βγήκαμε να περπατήσουμε στην παράκτια promenade με τον ωκεανό να σκάζει τα κύματά του στην ρηχή παραλία και ο αέρας να παίρνει τις κορφές από τα κύματα και να τα σκορπίζει σαν κάτασπρα σιντριβάνια.

Από κάποια πύλη του κάστρου που περικλείει την Medina μπήκαμε μέσα στην πολύχρωμη ανθρωποθάλασσα των στενών δρόμων της Medina. Ο δρόμος μας έβγαλε στο ψαράδικο λιμάνι στο οποίο ήταν δεμένες πρύμνη με πρύμνη γύρω στις 200-250 βάρκες έτσι που ήταν αδύνατο να κινηθούν προς οποιαδήποτε κατεύθυνση.

Έμαθα από τον ξεναγό ότι όταν βγαίνουν, βγαίνουν όλοι! Και στην απορία μου γιατί δεν έχουν μηχανές, έμαθα ότι έχουν, αλλά μετά τα δεσίματα, παίρνουν τις μηχανές αλλά και ό,τι άλλο κινητό έχουν στην βάρκα και τα κλειδώνουν σε ένα είδος lockers, μικρές αποθήκες όπου έχουν ανά τρεις βάρκες τη χρήση τους. Ο ξεναγός που ήρθε στις 10 ήταν συμπαθής και του συγχωρώ και τα περιορισμένα αγγλικά του.

Ήταν περισσότερο για παρέα αφού δεν είχε τίποτα να μου πει πέρα από μερικές ημερομηνίες και ονόματα σουλτάνων που φυσικά δεν θυμάμαι. Η Medina είναι όμορφη, ευχάριστη, δεν σε τραβούν από τα μανίκια, ειρηνική. Το κάστρο με τα κανόνια του που περικλείει την πόλη, σε πολύ καλή κατάσταση.

Μετά από μια σιέστα πήγαμε με το αυτοκίνητο σε μία πολύ μεγάλη ερημική παραλία όπου απόλαυσα την θέα και τον ήχο των κυμάτων του Ατλαντικού, στις τελευταίες κόκκινες ηλιαχτίδες της δύσης.

Marrakech

Ξεκινήσαμε στις 10 και φτάσαμε μετά από τρεις ώρες, στη 1:00 στο Marrakech. Η διαδρομή χωρίς κάτι άξιο λόγου. Φτάσαμε μπροστά την είσοδο της Medina που σε αυτήν την περίπτωση δεν ήταν μια πύλη αλλά η αρχή μιας τεράστιας πλατείας που στο πρώτο της μέρος ήταν γεμάτο από άμαξες με άλογα που περίμεναν πελάτες για βόλτες δεν ξέρω πού. Πάντως όλο αυτό το μέρος βρωμούσε καβαλίνες.

Πιο μέσα προς το κέντρο της πλατείας που περιβάλλεται από εστιατόρια και ξενοδοχεία, ένα από τα οποία είναι και το Art Place που μένω εγώ, είναι στημένα διάφορα stands που πουλάνε τα πάντα, αλλά και γητευτές φιδιών στο πάτωμα και παραμυθάδες που διηγούνται ιστορίες και γενικά ένα πολύχρωμο και βουερό πλήθος που κινείται αδιάκοπα. Το δωμάτιο του ξενοδοχείου δεν μου άρεσε και αποφάσισα να πληρώσω την διαφορά των 120 € για μια σουίτα καλόγουστη με έπιπλα στυλ και πολύ μεγάλη με ένα τεράστιο κρεββάτι με ουρανό.

Χαλάλι τα επιπλέον 120 ευρώ! Από την πλατεία ξεκινούν οι δρόμοι μέσα στην Medina δηλαδή οι αρχές ενός λαβυρίνθου. Μπήκα μέσα στον πρώτο δρόμο, μετά από το ξενοδοχείο, γνωρίζοντας ότι έτσι και μπω σε κάποια πάροδο αυτού θα είμαι χαμένος στον λαβύρινθο της Medinas. Έτσι σαν πρώτη ανάγνωση του τόπου γύριζα πίσω από ακριβώς τον ίδιο δρόμο για να πάρω πάλι από την πλατεία έναν άλλο που θα ακολουθούσα για κάποιο διάστημα αλλά θα γύριζα πάλι στην αρχή του, δηλαδή στην πλατεία.

Πήγα στο εστιατόριο που μου σύστησαν από το ξενοδοχείο που εκτός από ένα νόστιμο tajine με αρνάκι και αμύγδαλα είχε και μια ευχάριστη κουβέντα με μια Γερμανίδα βιολίστρια σε κάποια ορχήστρα της Leipzig. ≪Εάν θα πρέπει να δει κανείς μόνο ένα πράγμα στο Marrakech, αυτό είναι το Bahia Palace≫, μου είπε ο ξεναγός μου το πρωί πηγαίνοντας προς τα εκεί μέσα από τους στενούς και πολύχρωμους δρόμους της Medina.

Μου είπε επίσης για το πώς χτίστηκε επί 14 χρόνια από κάποιον Υπουργό του Σουλτάνου, ο οποίος μετά τον θάνατό του και επειδή ο διάδοχος του θρόνου ήταν ανήλικος κατάφερε ως κηδεμόνας του διαδόχου να πάρει όλες τις εξουσίες στα χέρια του διορίζοντας τρία αδέλφια του στα πιο κρίσιμα υπουργεία. Είχε 4 συζύγους και 24 παλλακίδες στο χαρέμι του. και το όνομα αυτού Bou Ahmed.

Μέχρι ακριβώς το 1900 που και τα τέσσερα αδέλφια ≪αρρώστησαν≫ και πήγαν να βρουν τον προφήτη εκεί που τρέχουν τα ρυάκια γάλα και μέλι. Επί 4 ώρες περπατούσα συνεχώς στα στενά της Medina προσπαθώντας να βγάλω και καμιά φωτογραφία αφού οι μαροκινοί δεν ανέχονται να φωτογραφηθούν ούτε καν έμμεσα σαν διαβάτες του δρόμου!

Το μεσημέρι συνάντησα τον Said για να με πάει στο Jardin Majorelle που είναι ένας μεγάλος κήπος με ένα μικρό μουσείο μέσα το Berber’s Museum χαρισμένο στο Marrakech από τον Yves Saint Laurent. Το μουσείο ενδιαφέρον με αντικείμενα καθημερινής χρήσεως αλλά και στολές, όπλα και κοσμήματα των Berber (Bερβερίνων).

Δυστυχώς όμως αυτή η επίσκεψη ήταν κάπως παραπάνω απ’ ότι άντεχε η μέση μου γι’ αυτό μετά από ένα γρήγορο ≪δήθεν≫ γεύμα έξω από τον κήπο ζήτησα από τον Said να με πάει αμέσως στο ξενοδοχείο όπου κάπνισα ένα μικρό joint ως μυοχαλαρωτικό και ξάπλωσα για κάνα δίωρο.

Στις 8 ξανασυνάντησα τον Said που ήρθε με έναν ανιψιό του που μένει εδώ και περιπλανηθήκαμε λίγο σε αυτήν την τεράστια πλατεία στο κέντρο της Medina (θεωρείται η μεγαλύτερη της Αφρικής) που λέγεται Djemaa el Fna δηλωμένη από την Unesco ≪Masterpiece of World heritage≫.

Είναι ένα πανδαιμόνιο από διάφορους performers και μουσικούς διαφόρων ≪τοπικών≫ στυλ αλλά και μια σειρά από stands με street food. Καταλήξαμε στο εστιατόριο που πήγα και χθες και πλήρωσα τον λογαριασμό και για τους τρεις που ήταν περίπου 30 €.

Marrakech – High Atlas – Marrakech

Γύρω στις 10 φύγαμε για τα βουνά (δηλαδή τους πρόποδες) του Grand Atlas αλλά βέβαια όχι μέχρι τα 4.160 μ. της κορυφής του. Ανεβήκαμε (σύμφωνα με τον οδηγό μου) στα 2.000 μ. περνώντας δίπλα από χωριά των Berbers, που είχαν το χρώμα του περιβάλλοντος (κόκκινο + ώχρα), χωριά που ήταν τελείως απομονωμένα αφού δεν υπήρχε καν δρόμος άλλος από γαϊδουριών που να οδηγήσει μέχρι εκεί.

Στην επιστροφή σταματήσαμε σε μια από τις γνωστές μου πλέον χασαποταβέρνες για παϊδάκια.

Casablanca

Ήταν μια διαδρομή τριών ωρών μέχρι την Casablanca και αυτά τα οποία πρόσεξα στην διαδρομή ήταν ένα τοπίο στο οποίο ≪φύτρωναν≫ αιχμηροί βράχοι και μία φυτεία κάκτων, φραγκοσυκιών. Ο Said μου είπε ότι από 1 τόνο σπόρων από τα φραγκόσυκα παράγεται ένα λίτρο λάδι που κοστίζει 1000 ευρώ και χρησιμοποιείται στα cosmetics. Το Softel στο οποίο έκανα check-in είναι καλής ποιότητας – αδιάφορο.

Ο οδηγός μου ≪κόλλησε≫ πάλι να μείνει μαζί μου μια και το booking είναι για διπλό δωμάτιο, ≪αν βέβαια δεν με νοιάζει …≫. Έβρεχε έξω και το μόνο που ήθελα ήταν να ξαπλώσω. Γύρω στις 5 βγήκαμε και περπατήσαμε μέχρι το πολύ κοντινό ψαράδικο λιμάνι που με γοήτευσε.

Τα πληρώματα πάνω στα ψαράδικα καΐκια ετοιμάζονταν για να βγουν για δουλειά. Με αστεία και πειράγματα τραβούσαν τα στοιβαγμένα δίχτυα μέσα στο καΐκι, και πιο δίπλα τρία άτομα ασχολούνταν με το splicing χοντρών συρματόσχοινων. Όταν φύγαμε από εκεί ο Said με πήγε στο μαγαζί του φιλμ Casablanca.

Στο Cafe Rick’s στο bar μαθαίνω ότι το μαγαζί είναι μια ρεπλίκα από αυτό του Hollywood στο οποίο και γυρίστηκε η ταινία. Κρίμα … Το έστησε κάπου στην δεκαετία του ’80 μια Αμερικανίδα business woman στο κτίριο του οποίου έμενε μέχρι το 2017 που πέθανε. Ο χώρος είναι πολύ ωραίος, exclusive με πολύ καλή ποιότητα και ψηλές τιμές.

Είναι η τελευταία μου μέρα σήμερα στο Μαρόκο, έχω ζήσει 18 μέρες με έναν berber από την Σαχάρα που ρουφάει την σούπα του και που βγάζει φωτογραφίες από το δωμάτιο για να τις δείξει κάπου και κουβαλάει στην μασχάλη του το χαλάκι της προσευχής που είναι όπως μου είπε του εκλιπόντος πατέρα του. Έτσι πέρασαν οι 18 αυτές ημέρες.